اين مسجد بس بزرگ كه به «جامع كبير سامرا» معروف است، توسط متوكل عباسي ساخته شده بود، در توصيف اين مسجد قلم فرسايي ها كرده و سخناني نوشته اند كه حيرت انگيز است، مي نويسند:

«اين مسجد، بزرگترين مسجدي است كه تا به حال در جهان ساخته شده است، و آن عبارت بود از محيط مستطيل شكلي كه باروها و قلعه هايي كه از آجر پخته شده، ساخته و افراشته بود آن را در حصار خويش گرفته بودند، چنان كه طول و عرض آن از اندرون مسجد به 240 ضربدر 156 متر مي رسيد و از بيرون مساحت آن بالغ بر (38000) متر مربع بود و داراي 16 درب بزرگ و كوچك بود» . [1] .

يكي از نويسندگان معاصر، درباره ي اين مسجد نوشته است:

«طول آن 240 متر و عرض 160 متر مي باشد و ضخامت ديوارهاي آن كمتر از دو متر نيست، ارتفاع ديوارها، آنچه اكنون باقي است ده متر مي باشد، در اطراف داراي برجهاي نيم استوانه اي مي باشد كه شمار آن به چهل برج مي رسد و در هر گوشه مسجد، يكي از آنها قرار گرفته و در اضلاع شمالي و جنوبي هر يك 8



[ صفحه 123]



برج و اضلاع شرقي و غربي هر كدام داراي 10 برج مي باشند.» [2] .

متوكل عباسي در حقيقت كاخي را با نام مسجد ساخت و پرداخت تا طريق تزوير و ريا را به تكامل آن رساند.