اساس تمام پيشرفتهاي مادي و معنوي بشر در طول تاريخ، انديشه و تفكر از يك طرف، و سعي و تلاش و عمل از طرف ديگر بوده است . اگر بشر قرن بيستم و بيست و يكم، از نظر صنعتي و تكنولوژي به موفقيتهاي چشمگيري دست يافته، بر اثر انديشه و تلاش بوده است؛ چنان كه پيشرفتهاي معنوي جوامع و افراد نيز بر اثر بهره وري از توان عقل و تفكر و قدرت عمل و تلاش بوده است . پيامبران، امامان و بندگان صالح الهي همگي اهل فكر و تعقل بوده اند . در منزلت ابوذر، امام صادق عليه السلام فرمود: «كان اكثر عبادة ابي ذر رحمه الله التفكر والاعتبار؛ بيش ترين عبادت اباذر كه رحمت خدا بر او باد، انديشه و عبرت اندوزي بود .» [1] .

قرآن اين كتاب الهي و آسماني براي انديشه و تفكر، و تلاش و عمل، ارزش والا و حياتي قائل است و زيباترين و رساترين سخنان را درباره ارزش دانش و تعقل، و دقت و تفقه بيان نموده است در قرآن بيش از هزار بار كلمه «علم » و مشتقات آن كه نشانه باروري انديشه است، تكرار شده و افزون بر 17 آيه به طور صريح انسان را دعوت به تفكر نموده، بيش از 10 آيه با كلمه «انظروا؛ دقت كنيد» ، شروع شده است . بيش از پنجاه مورد كلمه عقل و مشتقات آن به كار رفته است و در چهار آيه نيز قاطعانه به تدبر در قرآن [2] امر شده است و همچنين از كلمه فقه و تفقه و امثال آن بهره جسته است . [3] .

در مورد عمل هم در قرآن بيش از 354 مرتبه لفظ «عمل » و مشتقات آن آمده است و جمله «آمنوا وعملوا الصالحات » بيش از 65 مورد در قرآن مطرح شده است . اين مطلب، نشان دهنده لزوم ايمان به عنوان ثمره انديشه و تفكر، در كنار عمل و تلاش شايسته مي باشد .

در روايات معصومين عليهم السلام نيز آثار و فوايد مهمي براي تفكر و انديشه بيان و مطرح شده است كه بيان همه آنها در اين مقال نمي گنجد و ما تنها به بررسي اين موضوع در كلمات گهربار امام حسن عسكري عليه السلام مي پردازيم .