سوسن، نام دختر با ايمان و دلاوري از ايران زمين است كه به مدينه رفته و همسر امام هادي عليه السلام گرديده است. آن بانوي بزرگوار در ماه ربيع الأول سال 233 هجري در مدينه فرزندي به جهان هستي آورد كه نام او را حسن نهادند. [1] .

امام حسن بن علي عسكري عليه السلام فرزند امام هادي عليه السلام پس از درگذشت پدر بزرگوار خود به امر خدا و حسب التعيين پيشوايان گذشته به امامت رسيد و هفت سالي كه امامت كرد به واسطه ي سختگيري بيرون از اندازه ي مقام خلافت، با تقيه بسيار شديد رفتار مي كرد. در به روي مردم - حتي عامه ي شيعه - بسته جز خواص شيعه كسي را راه نمي داد. با اين حال اكثر اوقات زنداني بود. [2] .

سبب اين همه فشار اين بود كه:

1 - در آن دوران جمعيت شيعه كثرت و قدرتشان به حد قابل توجهي رسيده بود و امامان شيعه نيز شناخته مي شدند و از اين روي مقام خلافت بيش از پيش ائمه را تحت مراقبت درآورده و از هر راه بود با نقشه هايي مرموز در محو و نابود كردن ايشان مي كوشيدند.

2 - مقام خلافت پي برده بود كه خواص شيعه براي امام يازدهم، فرزندي



[ صفحه 86]



معتقدند و طبق رواياتي كه از خود امام يازدهم، همچنين از پدرانش نقل مي كنند فرزند او را همان مهدي موعودي مي شناسند كه به موجب اخبار متواتره از طرق عامه و خاصه پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله خبر داده بود [3] ، و او را امام دوازدهم مي دانند.

بدين سبب امام يازدهم بيشتر از ساير ائمه عليهم السلام تحت مراقبت مقام خلافت در آمده بود و خليفه ي وقت تصميم قطعي گرفته بود كه به هر طريق باشد به داستان امامت شيعه خاتمه بخشد و در اين خانه را براي هميشه ببندد (!!!).

از اين رو، همين كه بيماري امام عسكري عليه السلام را به معتمد خليفه ي وقت گزارش دادند، طبيب نزد آن حضرت فرستاد و چند تن از معتمدان خود و چند نفر از قضات را به منزلش گماشت كه پيوسته ملازم وي و مراقب اوضاع داخلي منزل باشند و پس از شهادت امام نيز خانه را تفتيش و توسط قابله ها كنيزان آن حضرت را معاينه كردند و تا دو سال مأمورين آگاهي خليفه در خط پيدا كردن جانشين آن حضرت مشغول فعاليت بودند تا به كلي نوميد شدند. [4] .

هنگامي كه امام حسن عسكري عليه السلام به شهادت رسيد، حضرتش را در خانه ي خودش در شهر سامرا كنار قبر پدر بزرگوارش به خاك سپردند.

بايد دانست كه ائمه اهل بيت عليهم السلام در دوره ي زندگيشان گروه انبوهي از علما و محدثين پرورش دادند كه شماره ي ايشان به صدها تن مي رسد. ما با



[ صفحه 87]



رعايت اختصار به گوشه اي از شخصت علمي امام حسن عسكري عليه السلام اشاره خواهيم كرد.

ولادت با سعادت آن حضرت در مدينه طيبه در ماه ربيع الثاني در سال 232 هجري بوده و در تعيين روز آن خلاف است.

علامه مجلسي رحمه الله مي نويسد: مشهور آن است كه روز ولادت آن حضرت روز جمعه هشتم ماه ربيع الثاني بود. برخي دهم ماه مذكور و بعضي شب چهارم نيز گفته اند.

شيخ حر عاملي رحمه الله نيز به همين اختلاف اشاره كرد و در مورد تاريخ تولد آن حضرت مي نويسد:



مولده شهر ربيع الآخر

و ذاك في يوم اشرف العاشر



اسم شريف آن حضرت حسن، كنيه اش ابومحمد و مشهورترين لقب هايش: زكي و عسكري است و به آن حضرت و همچنين به پدر و جد بزرگوارش عليهم السلام ابن الرضا مي گفتند.

نقش خاتم آن حضرت «سبحان من له مقاليد السموات و الأرض» بود.

به قول ديگر: «انا به شهيد» بوده است.

تسبيح آن حضرت در روز شانزدهم و هفدهم ماه است. و اين گونه است:

«سبحان من هو في علوه دان و في دنوه عال و في اشراقه منير و في سلطانه قوي سبحان الله و بحمده».

نام والده ي ماجده ي آن حضرت «حديث» و به قولي «سليل» بوده و او را «جده» مي گفتند. وي در نهايت صلاح و ورع و تقوا بوده است.

در «جنات الخلود» آمده است: آن بانوي بزرگوار در سرزمين خود پادشاه زاده بوده و كافي است در فضيلت او كه مفزع شيعه و پناه و دادرس آنان بعد از وفات امام حسن عسكري عليه السلام بود به تفصيلي كه در كتب مضبوط است.

شمايل آن حضرت را اين گونه توصيف كرده اند: حضرتش گندم گون، متوسط



[ صفحه 88]



القامه، نه بسيار فربه و نه بسيار ضعيف، جميل الوجه، همه ي اعضا متناسب، ابروهاي سياه مقوس، چشم هاي فراخ، پيشاني گشاده، گونه ي سرخ، خال هاشمي در گونه ي راست، گردن بلند و سينه پهن و بسيار با هيبت و جلالت بود.

مسعودي در «اثبات الوصيه» مي نويسد:

از عالم عليه السلام روايت شده: وقتي سليل مادر حضرت امام حسن عسكري عليه السلام خدمت امام هادي عليه السلام وارد شد، فرمود: سليل، از هر آفت و عاهت و هر پليدي و نجاست بيرون كشيده شده است.

سپس فرمود: به زودي حق تعالي به تو حجت خود را بر خلقش عطا خواهد فرمود كه زمين را از عدل پر كند همچنان كه از جور پر شده باشد.

آن گاه مسعودي مي نويسد:

آن مخدره به امام حسن عسكري عليه السلام حامله شد و در مدينه در سال 231 متولد شد. سن شريف امام هادي عليه السلام در آن زمان، شانزده سال و چند ماه بود و آن حضرت در سال 236 كه سن مباركش چهار سال و چند ماه بود به عراق حركت فرمود.

محدث قمي رحمه الله در احوال امام هادي عليه السلام در ذكر سيد محمد، نصوصي از امام هادي عليه السلام بر امامت حضرت امام حسن عسكري عليه السلام بيان مي كند.

محدث قمي رحمه الله گويد: از روايت ظاهر مي شود كه آن حضرت بيشتر اوقات محبوس و ممنوع از معاشرت بود و پيوسته مشغول به عبادت بود، چنانچه از روايت بعد ظاهر مي شود.

مسعودي روايت كرده كه حضرت امام هادي عليه السلام خود را از بسياري از شيعيان خود - مگر از عده ي قليلي از خواص خود - پنهان مي كرد و چون امر به حضرت امام حسن عسكري عليه السلام منتهي شد. آن حضرت از پشت پرده با خواص و غير خواص تكلم مي فرمود، مگر در آن اوقاتي كه سوار مركب مي شد و به خانه مي رفت و اين عمل از آن جناب و از پدر بزرگوارش پيش از او مقدمه اي براي غيبت حضرت صاحب الزمان عليه السلام بود كه شيعيان به اين نوع ارتباط انس گيرند و از غيبت وحشت نكنند و عادت در احتجاب و اختفاء جاري شد.



[ صفحه 89]