وقتي خلفاي عباسي به سامرا نقل مكان كردند همگي مشهور به فسق و فجور و برگزاري مجالس جشن و سرور و شادماني بودند. از اين رو اقدام به ساختن كاخ هاي سرسبز و خوش آب و هواي متعددي در جاي جاي اين شهر و كناره هاي رودخانه ي دجله كردند كه امروزه تنها از آن كاخ ها ديوارهاي فروريخته و ستون هاي ويرانه ي باقي مانده است.

نام برخي از كاخ ها در سمت شمال غربي مسجد جامع متوكل در شهر المتوكليه: قصر الجعفري، قصر العروس، قصر المختار، قصر الغريب، قصر الصبح، قصر المليح، قصر البستان، قصر التل، قصر الجوسق، قصر المتوكليه، قصر اللؤلؤ و...



[ صفحه 274]



بنا بر روايت مورخان حداقل هزينه ي ساختمان هر يك از اين قصرها متجاوز از پنج ميليون درهم بوده است.

در كتاب «سيماي سامرا» آمده است:

متوكل سامرا را پايتخت خويش قرار داد و از ميان كاخ هاي بزرگ شهر، قصر هاروني را براي خودش و قصر معتصم را كه معروف به جوسق بود براي پسرش محمد منتصر، و قصر مطيره را براي پسر ديگرش ابراهيم مؤيد، و قصر بزكوار را براي پسر ديگرش معتز انتخاب كرد [1] .

احتمال مي رود كه پس از معتصم عباسي، متوكل بيشترين سهم را در عمران و آباداني سامرا داشته باشد، البته نه به خاطر رفاه مردم و ارتقاي فرهنگ مسلمانان، بلكه درست بر عكس آن، براي رفاه خود خليفه و شاهزادگان عباسي و دولتمردان و ستمگران كاخ ها يكي پس از ديگري در سامرا ساخته مي شد.

نويسنده ي تاريخ سامرا، در حدود سي كاخ نام مي برد كه توسط متوكل در سامرا ساخته و پرداخته شد، ما براي اختصار از تفصيل آنها معذوريم تنها فهرست مجملي از آن را در اينجا ذكر مي كنيم و باشد كه ضمن تاريخ سامرا، مدعيان خلافت اسلامي را نيز در آيينه ي تاريخ به تماشا بنشينيم:

1 - قصر الاحمديه، كاخ ويژه ي پسر متوكل، ابوالعباس احمد معتمد.

2 - قصر الاشناس، در غرب سامراي قديم و در شمال سامراي امروز واقع، و كاخ مخصوص اشناس ترك، يكي از سرلشگران عباسي بوده است.

3 - قصر البديع، كاخي بزرگ و بلند كه از فرط زيبايي به آن بديع مي گفتند.

4 - قصر البرج، قصري كه متوكل براي تأسيس آن، ده ميليون درهم از بيت المال مسلمانان احتكار و اتلاف كرد [2] .

5 - قصر بزكوار يا بلكوار، كاخ مخصوص معتز پسر ديگر متوكل.



[ صفحه 275]



6 - قصر البهو، كاخي كه براي ساخت آن، 25 ميليون درهم، از طرف متوكل پرداخته شد.

7 - قصر التل، براي ساخت اين كاخ نيز پنج ميليون درهم از كيسه ي بيت المال، خليفه پرداخت كرد، اين قصر را تل العليق و تل المخالي نيز مي نامند، حديثي است بس دلكش و معروف كه به حديث التل و حديث تل المخالي مشهور است.