حوزه ي سامرا كه نقطه ي عطفي در تاريخ حوزه هاي علمي تشيع شمرده مي شود، در سايه ي مديريت صحيح ميرزاي بزرگ شيرازي و به دست ياران مخلص و مصممش چون بزرگ محدث قرن اخير ميرزا حسين نوري در اندك زماني چنان پيشرفت كرد كه توانست تحولات شگرفي را در تاريخ تشيع باعث شود، حتي حوزه ي هزار ساله ي نجف اشرف را نيز تحت شعاع قرار دهد و نيروهاي مستعد را گروه گروه وادار به مهاجرت از نجف به سامرا كند.

در خصوص «نظام آموزشي مكتب سامرا» مقاله متقن و مفيدي با قلم سليس و روان و با همان عنوان مذكور منتشر شده است كه ما تنها به فهرست آن اشاره مي كنيم:

1 - نظم: «بر محيط تحصيلي سامرا نظمي خاص حاكم بود، آرامش تحصيلي براي همه كساني كه طالب تحصيل بودند فراهم بود، هيچ كس مانع آرامش و آسايش ديگري نبود، در حسينيه مرحوم ميرزا، سه سرداب آماده بود؛ يكي براي كساني كه خواستار استراحت و تجديد قوا بودند، ديگري براي اهل مطالعه و



[ صفحه 286]



سومي براي صحبت و مذاكره و هيچ يك نسبت به ديگري تعدي نمي كرد».

2 - مهرباني و عطوفت به شاگردان.

3 - آزادانديشي و استعداد پروري.

4 - توجه به نظر شاگردان و ايجاد فضاي باز براي تبادل افكار.

5 - انصاف در بحث.

6 - طرح مباحث اساسي.

7 - استاد پروري و رشد شاگردان.

8 - تشويق به تقرير و پژوهش.

9 - احياي روحيه استنباط و پرهيز از تطويل هاي بي ثمر.

10 - ترويج علوم ديگر و پرهيز از فقه و اصول زدگي صرف.

در حوزه سامرا تنها فقه و اصول نبود كه تدريس مي شد بلكه به علوم ديگري چون تفسير، كلام و عقايد، حديث شناسي، تاريخ و توجه به ادعيه و روايت و... به جد مطرح بود [1] .