روزگار شكوفايي حوزه سامرا مصادف بود با دوراني كه در ايران و عراق، خيلي از نويسندگان خائن و قلم به دستان ملحد، قداست قلم را شكسته، بي هيچ ملاحظه اي مشغول تاخت و تاز در حريم مقدس قلم و نويسندگي بودند، فرنگ رفتگاني كه خود را به كلي باخته و تبليغ فرهنگ بيگانگان را كار خود ساخته بودند و ناخودآگاه تيشه بر ريشه خويش مي زدند و از سر غفلت و يا خدا نكرده از روي غرض، آب به آسياب دشمن مي ريختند و...

يكي از نويسندگان در ترسيم سيماي آن عصر مي نويسد:

«در آن عصر، كتب گمراه كننده و الحادي به عراق و ساير ممالك اسلامي هجوم



[ صفحه 287]



آورد، استعمارگران انگليسي بعد از اشغال عراق، به منظور گمراه كردن جوانان، به ايجاد مدارس مبادرت ورزيدند، كتاب هاي گمراه كننده با هدف ترويج ماديت گسترش يافت، تا آن جا كه جوانان اسلام بي خبر مانده و دينشان را از ناحيه اسلام اسمي پدر و مادر مي شناختند» [1] .

در برابر اين تهاجم، مكتب سامرا به نويسندگان نيك نظر ارج و بها داد، چنان كه مؤسس حوزه ي سامرا ميرزا مجدد، محدث نوري را كه خطي خوب و خوانا و در دو زبان عربي و فارسي قلمي محكم و توانا داشت، منشي و ملازم نزديك خود ساخت، وي نيز به خوبي از عهده اين كار سترگ و سنگين برآمد.

ميان ميرزاي بزرگ و ميرزا حسين نوري، رابطه ي تنگاتنگي برقرار بود، علاوه بر پيوند استاد، شاگردي، صميميت خاصي بين اين دو بزرگوار حاكم بود تا آن جا كه ميرزاي بزرگ و به تبعيت از او، فرزندان و يارانش، محدث نوري را، «حاجي آقا» خطاب مي كردند.

محدث نوري كه بزرگ ترين محدث اخير شيعي شمرده مي شود، بيشتر كتاب هايش را، زير نظر مستقيم ميرزاي بزرگ و برخي را با تقريظ ايشان، در حوزه ي سامرا نوشته است، مثل:

1 - دارالسلام در دو جلد، تا، 1292 ق.

2 - معالم العبر، در تاريخ 1296 ق.

3 - فيض القدسي، در حيات سراسر تلاش علامه مجلسي كه بهترين و معتبرترين كتاب در زندگي علامه مجلسي محسوب مي شود، در تاريخ 1302 ق.

4 - بدر مشعشع كه با تقريظ ميرزا چاپ شده است، تا 1308 ق.

5 - جنة المأوي.

6 - نجم الثاقب كه به پيشنهاد ميرزا، به زبان فارسي در سال 1303 ق در سامرا نوشته شده است.



[ صفحه 288]



يكي از نويسندگان درباره ي نقش بزرگ و كارساز حوزه ي سامرا در مورد قلم و ارباب قلم مي نويسد:

«اگر بگوييم بعد از غيبت كبري، يعني دوران مرحوم شيخ صدوق و طوسي و مفيد، اين دوران، مهمترين نقش را در معرفي تشيع و مكتب اهل بيت عليهم السلام داشته است، گزاف نگفته ايم. نويسندگان و خطيباني همچون مرحوم سيد حسن صدر، سيد محسن امين، شرف الدين عاملي، كاشف الغطاء، محمد جواد بلاغي، شيخ محسن شراره، آقا بزرگ تهراني، علامه اميني، محمد رضا مظفر، كاشاني و... از فارغ التحصيلان مكتب سامرا بودند كه توانستند جلو تهاجمات فرهنگي دشمن را سد كنند و در جبهه اي وسيع، به پهنه همه ي عالم اسلام، بر دستاوردهاي دشمنان اسلام و اهل بيت عليهم السلام يورش ببرند و رشته هاي آنان را پنبه كنند» [2] .