نويسنده ي مقاله ي ويژه نامه ي ميرزا در مجله ي حوزه، پس از آن كه در تجليل پيامبر صلي الله عليه و اله و امامان معصوم عليهم السلام از شاعران متعهد و به تبع آن عالمان بزرگ شيعي در طول تاريخ، سخن مي گويد، مي رسد به «ادبيات و شعر در مكتب سامرا» و در ادامه، مكتب سامرا را ادامه خط امامان اهل بيت عليهم السلام مي داند و از سيد محسن امين عاملي نقل مي كند كه:

ميرزا، در جهت هنر شعر نيز صاحب نظر بود، شعر مي گفت و شاعران را دوست مي داشت. «كان أديبا يحب الشعر و انشاده» [1] به شاعران متعهد اهميت مي داد.

از اين روي، شاعران از هر سو آهنگ سامرا كردند و بازار ادب و شعر در عصر وي، رواج يافت و قصايد بلند ادبي سروده شد.

وي از «نقباء البشر» اين گونه نقل مي كند:

«ميرزا، شعر را دوست داشت و بر آن جايزه مي داد، از اين روي شعراي عرب و



[ صفحه 289]



عجم، از هر سو، آهنگش كردند و بازار ادب در عصر وي رواج يافت. و ميرزا به اكرام شاعران شهرت يافت» [2] .

سپس مي نويسد:

«مرحوم شيخ حسن كبه، از علماي بزرگ و شاعران تواناي بغداد، در نزد ميرزا همان جايگاهي را داشت كه مرحوم شيخ محمد كاظم ازري نزد بحرالعلوم داشت».

علامه اميني رحمه الله مي نويسد:

«شاعر تواناي شيعه، سيد حيدر حلي، بر ميرزاي شيرازي وارد مي شد و شعر مي سرود، يك بار شعري خواند، ميرزا خواست بيست ليره ي عثماني به او صله بدهد، اين را با پسر عمويش، حاج ميرزا اسماعيل شيرازي، در ميان گذاشت.

وي گفت: اين مبلغ كم است، سيد حيدر، شاعر اهل بيت عليهم السلام است، او از دعبل و حميري و مانند ايشان، برتر است، ائمه عليهم السلام به آن شاعران، كيسه هاي زر و هميانهاي پر، صله مي داده اند.

ميرزا پرسيد: چقدر مناسب است؟

وي گفت: سزاوار است كه شما به دست خويش صد ليره به شاعر مرحمت كنيد.

اين بود كه ميرزا به ديدار سيد حيدر حلي رفت و با احترام بسيار صد ليره ي عثماني به او صله داد».

علامه اميني رحمه الله سپس اضافه مي كند:

«و دست شاعر اهل بيت عليهم السلام را بوسيد، اين مطلب را گروهي از كسانيكه آن عصر طلايي را درك كرده اند، نقل كردند، از جمله: فرزند صالح ميرزا، ميرزا علي آقا، كه در مجالس و محافل شعري و تقدير از شاعران و طلب انشاء شعر، جانشين و نماينده ي پدر بود و پس از پدر نيز اين سيرت پسنديده را دنبال مي كرد».

مرحوم آقا بزرگ مي نويسد: «ميرزا، در فوت مرحوم سيد حيدر حلي، سه روز دروس حوزه را تعطيل كرد».



[ صفحه 290]



نويسنده ي مقاله سپس اضافه مي كند:

«در آن عصر، گر چه مجالس شعري و ادبي در نقاط مختلف عراق، چون بغداد و حله و نجف، وجود داشت، ولي تجليل از شعر و شركت در مجالس ادبي، از جانب مرجعي بزرگ، چون ميرزاي شيرازي، بسيار نادر بود، اهتمام ميرزا، موجب شد كه علما بيش از پيش به شعر روي آورند و طبع شعري خود را تقويت كنند».

و در ادامه از علماي بزرگي نام مي برد كه طبع شعر داشته و از شاگردان ميرزاي بزرگ بودند و شاعران حوزه ي سامرا محسوب مي شدند، بزرگمرداني چون:

1 - آية الله سيد اسماعيل صدر، پسر عموي ميرزا و شاگرد وي، كه در عين فقاهت، اديبي سرآمد و شاعري بزرگ بود و در مدح و مراثي اهل بيت عليهم السلام شعر بسيار سروده است.

2 - مرحوم آيت الله سيد محمد تقي شيرازي، كه به ادب و شعر اهميت مي داد.

3 - مولا رشيد دزفولي، از شاگردان ميرزا در نجف و سامرا، وي علاوه بر تبحر در علوم ديني، اديبي ماهر و شاعري توانا بود، با نظمي روان شعر مي سرود، ديوانش به طبع رسيده است.

4 - شيخ عبدالله كرماني، از شاگردان ميرزا، دو ديوان شعر از او به يادگار مانده است.

5 - سيد عدنان غريقي داراي دريايي از اشعار زيبا.

6 - شيخ عباس كاشف الغطاء وي از شاگردان ميرزا است و در شعر سهمي وافر داشت از ايشان، منظومه اي در شرح درايه، تأليف مرحوم بحرالعلوم به يادگار مانده و منظومه هايي در احكام كه مورد استقبال مردم قرار گرفت و عده اي به لحاظ سهولت، آنها را حفظ كرده اند.

7 - علامه سيد شرف الدين عاملي.

8 - كاشف الغطاء و... [3] .



[ صفحه 291]