«مأثر الكبراء في تاريخ سامرا» عنوان معروف ترين كتاب مرحوم محلاتي، در زبان عربي است و جامع ترين و مفصل ترين كتابي كه تاكنون در تاريخ سامرا نوشته شده است ما در اينجا تنها به فهرست برخي از مطالب اشاره مي كنيم و اين اشارت نيز فقط شامل آن سه جلدي است كه چاپ شده است، بدين ترتيب:

جلد اول

نام هاي سامرا - آغاز ساخته شدن آن كه به زمان سام فرزند نوح نبي مي رسد، - تعيين درجه ي آن كه در اقليم چهارم با طول 69 و دو سوم و عرض 37 و يك ششم درجه واقع است، - نوسازي آن در زمان هارون الرشيد (170 - 139 ق) - بازسازي آن در زمان معتصم عباسي (218 - 227 ق) - و علت بيرون رفتن وي از بغداد با آنجا و پايتخت شدن آن براي عراق و امپراتوري عباسي، - نوسازي آن به روزگار الواثق بالله، (227 - 232 ق) - علت ويراني آن، - عراق و علت نامگذاري و دلايل و فضيلت عراق، - آرامگاه بزرگان و مقدسان مذهب شيعه از آن ميان نرگس خاتون مادر امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) - مختصري از تاريخ آل حمدان، - فضايل و بزرگواري هاي آل بويه، باورهاي شيعيان امام درباره ي سرداب سامرا - مختصري از تاريخ سلسله ي صفوي، مؤلف از نگارش جلد اول كتاب در تاريخ 1350 فراغت يافته است [1] .



[ صفحه 293]



جلد دوم

تاريخ برخي از تعميرات آستان قدس عسكريين عليهماالسلام؛ عمارت سيزدهم، عمارت چهاردهم، تا عمارت شانزدهم، نامه ي سيد جمال همداني به ميرزاي بزرگ در خصوص تحريم تنباكو، ميرزاي كبير و آثار او در سامرا، حوزه ي سامرا، آيت الله ميرزا محمد تقي شيرازي و استقلال عراق، برتري زيارت نامه ها، زيارت جامعه و شرح هايي كه بر آن نوشته شده، نقل كشف و كرامات در آستان قدس عسكريين عليهماالسلام، آل سلماسي و حديث حياتشان، ذكر كساني كه در سامرا دفن شده اند و...

جلد سوم

اين جلد مخصوص زندگاني امام علي النقي الهادي عليه السلام است، اما مابقي تاريخ سامرا كه چاپ نشده اند، فهرستشان احتمال دارد چنين باشد:

ج 4 - ويژه زندگاني امام حسن عسكري عليه السلام.

ج 5 - مخصوص شاعران سامرا كه مؤلف در جايي از جلدهاي چاپ شده اشاراتي به اين مطالب كرده است.

اين مجموعه كه دائرةالمعارفي است در تاريخ سامرا در كل 12 جلد است كه تنها سه جلد آن چاپ شده، اميد كه فرزندان فاضل و محترم او اقدام به چاپ بقيه مجلدات اين اثر نفيس بكنند و با اين كار چشمه اي را كه در شرف خشكيدن است به فرات هميشه زلال و جوشان فرهنگ شيعه، وصل كنند، باشد كه تا ابد جاري و ساري باشد. [2] .



[ صفحه 294]