عباسيان درآمدهاي دولتي را در اختيار خود گرفته هر مقدار را كه مي خواستند براي خود و بستگان خويش برمي گرفتند. درآمد روزانه محمد بن سليمان يكصدهزار درهم بود. [1] ! و هنگامي كه هلاك شد ميراث كلاني بجا گذاشت كه هارون الرشيد از آن شصت هزار درهم براي خود برداشت. [2] .

مورخان مي گويند: آنقدر اموال به سوي «خيزران» (از زنان حرم) سرازير شد كه درآمد و بهره ي او از آنها به يكصد ميليون و شصت هزار درهم رسيد. برخي از نويسندگان اين مبلغ را معادل نصف خراج سرزمين خلافت آن روزگار و دو سوم درآمد «راكفلر» در قرن ما مي دانند!

يكي از همسران متوكل به نام «قبيحه» يك ميليون و هشتصد هزار دينار گرد آورده بود و مادر «مقتدر» در اوج دارندگي و ثروت بود. [3] ابن جوزي درباره ي او مي گويد: اموال بيشماري داشت كه بهره ي سالانه زمينهايش يك ميليون دينار بود. [4] .

خلفاي عباسي بستگان خود را غرق ثروت و امكانات كردند. هارون الرشيد در ميان عموها و ديگر بستگانش آنقدر دارايي و زر و پول تقسيم كرد كه هرگز قبل از او خليفه اي چنين نكرده بود. [5] و منصور دوانيقي به هر يك از عموهايش يك ميليون درهم بخشيد. [6] افراد خاندان عباسي رشد و گسترش



[ صفحه 187]



يافتند تا آنكه در زمان مأمون تعدادشان به سي و سه هزار تن رسيد. [7] و اين گروه بدون اينكه از امتياز خاصي برخوردار باشند كه آنان را بر ساير مسلمانان برتري بخشد، اموال دولت و بيت المال مسلمين را دارايي شخصي خود تلقي كرده و در همان حالي كه اكثريت عظيم ملتهاي اسلامي در چنگال فقر دست و پا مي زدند، شيره ي جان آنان را خرج لهو و لعب خود كرده و به تشكيل حرمسراهاي گوناگون دست مي زدند!