خبر دهشتبار چون صاعقه سامرا را از خود بي خود كرد. مسلمانان گريان و نالان به سوي خانه امام شتافتند. ادارات دولتي و محلات تجاري تعطيل گشتند و بازارها بسته شدند. گويي قيامت در سامرا به پا شده بود. [1] هرگز تاريخ اين شهر چنين تشييعي را ديگر به خود نديد. همه مردم از طبقات مختلف با گرايشهاي گوناگون در حالي كه فضائل حضرت را يادآوري مي كردند و با حسرت از فقدان ايشان و خسارتي كه متوجه مسلمانان شده بود سخن مي گفتند، در مراسم تشييع شركت كردند.

آخرين منزل: پيكر مقدس حضرت را در ميان انبوه تكبير و تعظيم به آرامگاه ابدي آوردند و ايشان را در منزلشان در كنار پدرش امام هادي - عليهماالسلام -



[ صفحه 278]



دفن كردند و با آن صفحه درخشاني از صفحات رسالت اسلامي و پاره ي جگر پيامبر اكرم - صلي الله عليه و آله - را به خاك سپردند.

سامرا دو ماه شب چهارده از امامان مسلمين و رهبران آنان را در خود جاي داده است و در طليعه اماكن مقدس قرار دارد. مسلمانان از نقاط مختلف جهان با شيفتگي قصد اين دو بارگاه مي كنند و آنجا هميشه مملو از دلباختگان اهل بيت است. الناصر لدين الله، خليفه عباسي به زيارت اين دو مرقد شتافت. پس از آن يكي از وزيران به او گفت به زيارت گورهاي پدرانش، خلفاي عباسي نيز برود. او پذيرفت و به محل قبور آنان رفت ديد تاريك است و زاغان درآن جا گرفته اند و از شدت كثافت و پليدي به زباله دان بدل شده است و گوياي ستمگري آنان است. وزير از خليفه خواست به آباداني آنجا همت كند و با خرج اموالي، وضع آشفته آنجا را سامان دهد تا زائران آنجا را نيز قصد كنند. ناصر جوابي دندانشكن و مبتني بر واقع به او داد و گفت:

افسوس كمترين سودي ندارد و بي نتيجه است.

چرا، اي اميرالمؤمنين؟.

- آيا به شكوفايي قبور امامان اطهار توجه كردي؟.

- آري.

- مي داني تفاوت در چيست؟.

- نه.

- پدرانم به شيطان متصل شدند و اين بزرگواران به خداوند و آنچه براي خداست ماندگار است ولي هر چه متعلق به شيطان باشد فاني و نابودشدني است. [2] .

اين سخن حقيقتي است ترديد ناپذير. مراقد امامان براي هميشه نمادهاي



[ صفحه 279]



عظمت و جاودانگي را بر دوش دارند. به هر حال، سادات علوي، عباسيان و جعفر برادر امام بر كنار قبر ايستاده بودند و توده هاي عزادار، دسته دسته به تسليت گويي مي آمدند و اظهار همدردي مي كردند. آنان نيز از مردم تشكر مي كردند. سپس مردم با قلبي داغدار و اندوهي وصف ناپذير از فقدان امام پراكنده شدند.

عمر امام - عليه السلام -: امام در آستانه زندگي و در اوج شكوفايي، در 28 سالگي در گذشتند. [3] .

سال وفات: امام حسن عسكري - عليه السلام - در هشتم ماه ربيع الاول [4] سال 260 ه از جهان رحلت كرد. [5] .

در اين جا سخن از زندگاني امام حسن عسكري - عليه السلام - را به پايان مي بريم.