در حالي كه درآمد سالانه ي دولت را برخي مورخان پانصد ميليون درهم تخمين زده اند، عموم مردم در فقر و فاقه به سر مي بردند. به گونه اي كه از كمترين امكانات زندگي برخوردار نبودند؛ بلكه حاصل دسترنج و تلاش آنها به جيب حكام سرازير مي شد تا آنها با انباشتن اين اندوخته ها به عياشي و شهوتراني بپردازند. گسترش و فزوني روزمره ي فقر را بهتر است از زبان شعرا بشنويم. در كتاب حياة الامام العسكري (ع) به نقل از المحاسن و المساوي آمده است كه شاعري به پرده هاي كعبه چنگ زده و چنين مي گويد:



يا رب اني سائل كما تري

مشتمل شميلتي كما تري



و شيختي جالسة كما تري

و البطن مني جامع كما تري



فما تري يا ربنا فيما تري [1] .

«خدايا چنانكه مي بيني تنگدستم و همان گونه كه مي بيني تنها دو پيراهن تنم را پوشانده است؛ همسر پيرم را مي بيني كه از پا افتاده است و شكم گرسنه ام را مي بيني؛ خدايا در آنچه مي بيني چه مي گويي؟»

باز فقر و تنگدستي چنان به يك شاعر فشار آورده است كه با شعر، خدايش را مورد انتقاد و سرزنش قرار داده است؛ گويا كه سبب فقرش آفريدگار روزي ده است.

اصمعي مي گويد اين شاعر را ديدم كه به پرده هاي كعبه چنگ زده، مي گويد:



[ صفحه 99]





ايا رب الناس و المن و الهدي

اما لي في هذا الانام قسيم



اما تستحي مني و قد قمت عاريا

اناجيك يا ربي و انت كريم



اترزق ابناء العلوج و قد عصوا

و تترك قرما من قروم تميم [2] .



اي پروردگار انسانها و اي خداي نعمت و هدايت، آيا در ميان مردمان برايم بهره و نصيبي نيست.

اي پروردگار من، آيا از من شرم نداري كه با برهنگيم تو را مناجات مي كنم، در حالي كه تو كريم و بخشنده اي.

آيا به بي سر و پاها كه تو را عصيان كرده اند روزي مي دهي، لكن سروري از سروران تميم را ترك مي كني و به حال خود وا مي گذاري.