يكي از افرادي كه در زمان معتمد عباسي دست به شورش زد مردي است به نام محمد بن احمد بن عيسي بن زيد بن علي بن حسين بن علي بن ابيطالب. او از آنجا كه طرفداران او لشكر عظيمي از سياهان زنگي تشكيل مي دادند به صاحب الزنج مشهور گشت. گويند كه صاحب الزنج مردي فاضل و فصيح و بليغ و خردمند بود. وي بر دلهاي سياهپوستان بصره و اطراف آن جاي گرفت و گروه بسياري از آنها دورش جمع شدند و كارش به تدريج بالا گرفت تا اينكه بعدها شوكت و عظمت فراوان يافت. او در آغاز كار مردي فقير و تنگدست بود و به جز سه شمشير چيز ديگري نداشت. تا آنجا كه از كثرت فقر او گفته اند وقتي اسبي به او هديه كردند زين و لگامي نداشت كه بر اسب نهاده، سوار آن شود. از اين رو ريسماني بر اسب خود بست و سوار بر آن شد. لكن جنگهايي برايش رخ داد كه در آن جنگها دست به كشتار و غارت زد و به سبب اين غزوات ثروتي بزرگ به دست آورد و سپاهيانش كه از سياهان بودند در بلاد گوناگون عراق و بحرين و اطراف آن پراكنده شدند. آنگاه طلحه با لشكري به سوي او رفت و در بصره و واسط دو لشكر به جنگ با يكديگر پرداختند. ساليان پي در پي اين جنگ ادامه داشت به گونه اي كه طرفين نزاع در نبردگاه خويش و اطراف آن شهرهايي ساختند و همچنان در برابر هم پايداري مي كردند تا اينكه سرانجام عباسيان بر صاحب الزنج و لشكرش پيروز شدند و آنها را با اسارت و كشتار تار و مار كردند. شخص صاحب الزنج در اين ماجرا كشته شد و شهر «مختاره» را كه او بنا كرده بود غارت كردند. هنگامي كه سر صاحب الزنج را به بغداد بردند روزي ديدني بود و گفته اند در اين جنگ پانزده ساله دو ميليون و پانصد هزار نفر كشته شدند [1] .

درباره ي صاحب الزنج و نسب او و باورداشتها و جنگهاي او، اختلافات فراواني از ناحيه ي مورخان مشاهده شده است و لذا ما برخي از اين مطالب را بررسي مي كنيم: