گويند اسحاق كندي يكي از دانشمندان و فيلسوفان عراق بود و در ميان مردم به علم و



[ صفحه 145]



فلسفه و حكمت شهرت داشت، ولي او اسلام را قبول نداشت و بدين ترتيب بر آن شد تا كتابي درباره ي ناهمگونيهاي قرآن بنويسد. زيرا به نظر او برخي از آيات قرآني با برخي ديگر توافقي ندارد بلكه از تطبيق آنها ناهمگوني مشاهده مي شود. لذا دست به نوشتن چنين كتابي زد و همه ي هم و غم او در نوشتن اين كتاب خلاصه شده بود.

روزي يكي از ياران و شاگردان اسحاق، خدمت امام رسيد و جريان اين كتاب را به آگاهي حضرت رسانيد، امام به او فرمود: آيا در ميان شما يك مرد هوشمند و رشيد موجود نيست تا با برهان و استدلال، كندي را از نوشتن اين كتاب بازدارد و او را پشيمان كند؟

شاگردش گفت: ما از شاگردان او هستيم و از نظر علم و دانش نمي توانيم از پس او برآييم و او را از باور داشتن بازگردانيم. امام عسكري عليه السلام به او فرمود: آيا آنچه را به تو بياموزم به او ابلاغ مي كني؟ شاگردش اين امر را پذيرفت.

امام فرمود من سخني را به تو مي آموزم و تو نزد استاد برو، و چند روزي او را در اين كاري كه آغاز كرده ياري كن. هنگامي كه با او دوست شدي، به او بگو پرسشي به نظرم رسيده مي خواهم از شما بپرسم، و او خواهد گفت بپرس.

بگو: اگر نازل كننده ي قرآن نزد تو بيايد آيا ممكن است بگويد كه «مرادم از معاني اين آيات، غير از آن معاني است كه تو براي آن آيات فهميده اي و درك كرده اي؟ استاد خواهد گفت: بلي چنين امري ممكن است.

در اين هنگام شما به او بگو: «تو چه مي داني، شايد مراد او از آيات قرآن، غير از معاني باشد كه تو فهميده اي.»

شاگرد نزد استاد خويش رفت و به دستور امام مدتي استاد را در امر نوشتن كتاب ياري كرد و با او دوست و صميمي شد. روزي به استادش گفت: آيا ممكن است كه نازل كننده ي قرآن معاني اي را اراده كرده باشد غير از آنچه شما از آيات قرآن فهميده اي؟ استاد تأملي كرد و به شاگردش گفت: پرسش خود را مجددا بيان كن و شاگرد پرسش خويش را تكرار كرد.

استاد گفت: بلي، چنين امري ممكن و محتمل است يعني ممكن است خدا معنايي غير از معاني ظاهري آيات قرآن اراده كرده باشد چون كلمات داراي احتمالات است.

سپس به شاگرد گفت: حقيقت ماجرا را برايم بازگو چه شخصي به شما اين سخن را



[ صفحه 146]



آموخته است؟

شاگرد گفت به دلم افتاد كه اين امر را از شما بپرسم.

استاد گفت: اين پرسش، پرسشي مهم و عميق و بلند مرتبه است و بعيد است كه از جانب شما باشد.

شاگرد گفت: اين سخن را از امام عسكري عليه السلام شنيده ام.

استاد گفت: اكنون حقيقت را گفتي و چنين مسائل جز از خاندان رسالت شنيده نخواهد شد. آنگاه كندي تقاضاي آتش كرد و همه ي آنچه در باب ناهمگونيهاي قرآن و آيات قرآني نوشته بود به وسيله ي آتش سوزاند و نابود كرد [1] .