ابوالحسن علي بن الحسين بن موسي بن بابويه قمي، يكي از علماي نام آور جهان تشيع در زمينه ي فقه و حديث و ديگر علوم اسلامي است. او از همروزگاران امام عسكري عليه السلام است. امام طي نامه اي به اين عالم جليل القدر سفارشهاي بايسته و ضروري را براي او بيان كردند.

بسم الله الرحمن الرحيم حمد و سپاس از آن خداي عالميان است و فرجام نيكو از آن متقيان. و جنت، سزاوار موحدان و دوزخ شايسته ي ملحدان است. و ظلم و ستم تنها ستمگران را فرامي گيرد. درود و سلام خدا بر محمد مصطفي و خاندان پاكش باد.

اما اي بزرگوار و اي مورد اعتماد من، اي فقيه، اي ابوالحسن علي بن حسين القمي كه خداوند تو را براي انجام كردارهاي پسنديده موفق گرداند و از صلب تو فرزنداني شايسته به تو عطا گرداند؛ من تو را به تقواي الهي و اقامه ي نماز و اداي زكات سفارش مي كنم. براستي كه نماز كسي كه زكات نمي هد مورد پذيرش خداوند نيست. و تو را سفارش مي كنم به عفو و بخشش از گناه ديگران، به فروبردن خشم و صله ي رحم و



[ صفحه 167]



همدردي با برادران ديني، و كوشش كردن در برآوردن حاجات آنها در حال سختي و آسايش، و تو را سفارش مي كنم به حلم و بردباري در برابر جاهلان. و تو را سفارش مي كنم به تفقه در دين و آموختن احكام و به ثبات قدم در كارها و هم پيماني با قرآن. و شما را وصيت مي كنم به خوش خلقي و امر به معروف و نهي از منكر و خداي سبحان مي فرمايد: لا خير من كثير من نجواهم الا من امر بصدقه او معروف او اصلاح بين الناس [1] .

در بسياري از نجواهايشان خيري نيست مگر آنكه به صدقه يا معروفي امر كنند يا در ميان مردم به اصلاح بپردازند. و تو را سفارش مي كنم به دوري از همه ي زشتيها و تو را توصيه مي كنم به اداي نماز شب. چرا كه حضرت نبي اكرم صلي الله عليه و آله به علي عليه السلام فرمود يا علي بر تو باد اداي نماز شب. و سه بار اين مطلب را تكرار كرد - و فرمود كسي كه نماز شب را سبك بشمارد از ما نيست.

پس به وصيت من عمل كن و به شيعيانم دستور ده كه همين كردارها را انجام دهند.اي ابوالحسن علي بن الحسين قمي، بر تو باد انتظار فرج، چرا كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود بالاترين و برترين كردارهاي امت من انتظار فرج است. و همواره شيعيان ما در غم و اندوه به سر مي برند تا فرزند قائم آل محمد ظهور كند كه او زمين را پر از عدل و داد كند، همان گونه كه از ظلم و جور پر شده است. پس اي بزرگوار من، صبر پيشه ساز و همه ي شيعيانم را به صبر دعوت كن چرا كه خداي سبحان فرموده است: ان الارض لله يورثها من يشاء من عباده و العاقبة للمتقين [2] كه زمين از آن خداوند است و آن را به هر كس از بندگانش بخواهد واگذار مي كند و فرجام نيك و شايسته براي پرهيزگاران و از آن آنها خواهد بود. درود و رحمت و بركات خداوند بر تو و جميع شيعيانمان باد، خداوند ما را بس است كه او بهترين وكيل، مولا و ياور است [3] .

نكته هاي اين روايت

1- قدر و منزلت و علم و ورع ابن بابويه به درجه اي است كه امام از او به عنوان مورد اعتماد خويش و بزرگوار و فقيه اهل بيت نام مي برد و انصافا علي بن الحسين القمي از اصحاب جليل القدر و از رهروان راستين كتاب و عترت است كه از اركان و استوانه هاي



[ صفحه 168]



تشيع به شمار مي رفت.

2- امام پس از حمد و سپاس الهي اين فقيه جليل القدر را به صبر و تقوا و انجام فرايض و اداي فريضه ي شب مي خواند. يعني حضرت مي خواهد به همه ي شيعيان بفهماند كه رهيابي حقيقي در صورتي است كه انسان به فرايض الهي چنگ زند و به آنها عمل كند.

3- امام علي بن الحسين را دعوت مي كند به انتظار فرج و اين انتظار را بالاترين كردارهاي يك شخص شيعي مي داند. البته بايد توجه داشت كه مراد حضرت صرف انتظار ظهور نيست، چرا كه اگر اين امر عبادت باشد همگان در انتظار حضرتش به سر مي برند. بلكه بايد گفت كه مراد حضرت از انتظار ممدوح و مطلوب، انتظار انسان راه يافته و متمسك به اهل بيت و انتظار شيعه اي است كه با كردارهاي صالحه ي خويش در روي زمين، زمينه و مقدمه ي ظهور حضرتش را آماده مي كند.

4- امام در بخشي از نامه اش براي علي بن الحسين دعا مي كند كه او توفيق انجام كردارهاي مرضي حق را بيابد و فرزنداني صالح به او عطا گردد و اين دعاي حضرتش مستجاب شد و علي بن الحسين ره يافته اي شيفته گشته بود كه مأمن و مأواي ديگران بود. خداوند نيز به ميانجي دعاي حضرت فرزندي صالح و شايسته و با بركت به او عطا كرد فرزندي كه چون پدر خويش از درخشانترين علماي شيعي است. او چون پدر خويش با انحرافات و كجرويها به مبارزه پرداخته و مأمني براي شيعيان گرديد. از اين انسان والا مقام حدود سيصد اثر برجاي مانده است كه كتاب من لايحضره الفقيه او در رأس همه ي آنهاست. شيخ صدوق بنا به مقتضيات زمان خويش در زمينه هاي گوناگون به تأليف و تصنيف دست زد. او هيچ گاه از آموزش و پرورش خويشتن و شيعيان غافل نماند. اگر در زمينه ي فقه و عقايد مذهب تشيع دست به قلم زد همچنين در زمينه ي تربيت خويش و جامعه به اخلاق عملي نيز توجه داشت و كتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال شاهد اين مدعاست.

گفتني است كه در كتابهاي چندي، روايي و تاريخي، نامه هاي بسياري به نام حضرتش براي ارسال به شيعيان و دوستانش، درج شده است كه ما به جهت اختصار به گوشه اي از نامه ها اشاره كرديم.



[ صفحه 169]