با گسترش سريع و غيرمنتظره ي اسلام در سراسر جهان، ارتباط مستقيم ائمه عليهم السلام با مردم و ارتباط مردم با مقتدايشان چندان آسان نبود؛ چرا كه ميان امام عليه السلام و امت او گاه صدها فرسنگ فاصله بود و از آنجا كه مردم بايد دستورها و احكام ديني خويش را از ائمه بياموزند و در دين و دنياي خويش از آنها پيروي كنند و ارتباط حضوري براي آنها ميسر نبود، در درازاي تاريخ شيعي ائمه نمايندگاني را معرفي مي كردند تا مردم معارف ديني خويش را از آنها بياموزند يا معالم ديني را بر آنها عرضه كنند، تا آنها باورداشتها و معارف مردم را تصحيح كنند. از سوي ديگر، بر پايه ي احكام شريعت مقدس اسلام، بر هر مسلماني واجب است كه حقوق شرعي ائمه را به آنها بپردازد و چون براي همه ي مسلمانان ممكن نبود كه حضورا به خدمت امامشان برسند ائمه در بلاد گوناگون اسلامي نمايندگاني تعيين مي كردند تا مردم حقوق واجب مالي را به آنها بسپارند تا آن اموال به امام برسد يا به اذن حضرت در راه مصالح مسلمانان مصرف شود. پس وكيل هر امامي واسطه ي ارتباط ميان امام و امت است و در برخي از زمانها كه ائمه زير فشار و مراقبت شديد دستگاه خلافت بودند يگانه راه مطمئن و موثق، ارتباط با ائمه عليهم السلام از راه



[ صفحه 206]



نمايندگان آنها بود كه با تدابير ويژه اي با امام خويش مراوده داشتند. مي توان گفت كه زمان امامت موسي بن جعفر و روزگار امام علي النقي و عصر امام عسكري عليهم السلام از سخت ترين دوراني است كه ارتباط مردم با امامشان بسيار دشوار بود. لذا اين امامان نمايندگاني معرفي كردند تا مردم با مراجعه با آنها حقوق شرعي را به آنها بسپارند و مسائل و احكام ديني خويش را از آنها بپرسند.

با نگرش دقيق و بررسي كامل زندگي حضرت عسكري عليه السلام، متوجه مي شويم كه امام به قدري زير فشار و مراقبت جاسوسان حكومت است كه حتي مردم شهر سامرا جرئت تماس گرفتن با حضرت را ندارند و تمام امور ديني، اجتماعي، سياسي مردم از طريق وكلاي امام به اطلاع وي مي رسيد. يا اينكه مردم به وسيله ي نامه با او ارتباط برقرار مي كردند و حضرت از طريق نمايندگان خويش، پاسخ نامه را به آنها مي رساند و يا پيامهاي خويش را به آنها ابلاغ مي كرد.

از آنجا كه دريافت حقوق شرعي در آن شرايط حساس، مهمترين درآمد مسلمانان به شمار مي رفت تعيين و معرفي وكلا، از نقش ويژه اي برخوردار بود و حضرت با معرفي كردن نمايندگاني موجه و مورد وثوق و اطمينان به مردم در انجام اين رسالت كوشيده است: