بازگشت

آخرين خورشيد پيدا


در جمعه ي هشتم ماه ربيع الثاني سال 323 (ه ق)، [1] ، فرزندي ديگر از سلاله ي پيامبر صلي الله عليه و آله در مدينه پا به عرصه ي گيتي گذاشت. پدر گراميش امام علي النقي عليه السلام طبق فرموده ي پيامبر و براساس انتخاب الهي، او را حسن ناميد.

مادرش، اشرافزاده اي پاك طينت و با فرهنگ بود، كه در يكي از جنگها به اسارت مسلمين در آمده و توفيق خدمت آستان دهمين امام شيعيان را يافته و با به دنيا آوردن مولود خجسته ي خويش، آزاد گشته و از همين روي «ام ولد» ناميده مي شد. مشهورترين نامي كه از ايشان در كتابها ياد شده، «حديث» و «سليل» است. از آن بانوي گرامي كه به فرموده ي امام دهم، دور از هر زشتي و پليدي، و در امان از هر آفت و عاهتي بوده و به شهادت بسياري از تاريخ نگاران به عرفان



[ صفحه 11]



و درستكاري اشتهار داشته است، به نامهاي «سوسن»، «حديثه»، «حريبه» نيز ياد شده است. [2] .

او بعدها، پس از شهادت امام عسكري عليه السلام، با عنوان «جده» در بين شيعيان و مواليان نوه ي غائب از نظر خود، حضرت مهدي - سلام الله عليه - مشهور گشت، آنسان كه پناه و دادرس آنان شمرده مي شد و كمكهاي مالي و معنوي او، گره گشاي كارشان محسوب مي گشت.

در كتب حديث، از امام حسن عسكري عليه السلام بيشتر با كنيه ي مبارك او «ابومحمد» ياد شده و لقبهاي متعددي براي ايشان ذكر شده است. مشهورترين لقب او در آن دوران «ابن الرضا» بود، همچنانكه پدر و جدش نيز بيشتر با همين لقب اشتهار داشتند. بعدها «زكي» و «عسكري» به عنوان لقب ايشان شهرت يافت، از آنرو كه پاك و تزكيه شده و منسوب به محله ي عسكر بود.

لقب هاي ديگري نيز در كتب مختلف نقل شده است كه از آن جمله است: [3] .

خالص: بدين خاطر كه خلوصي ستودني داشت، و در دلش جز محبت خدا، و در انديشه اش جز ياد خدا نبود. و رفتارش از هر شائبه اي بري، وجود نازنينش از هر آلودگي و عيبي منزه بود.

صامت: بدان جهت كه خاموشي مي گزيد و جز به ضرورت سخن نمي گفت، و بسيار تفكر مي فرمود.



[ صفحه 12]



هادي: از آنرو كه چراغ هدايت بود و چونان پدرش در دوران پر فتنه ي حكومت خلفاي جور بني عباس، نشان دهنده ي صراط مستقيم الهي بود.

رفيق: به نشانه ي اينكه از او جز رفق و مدارا ديده نشد، و همراهي و مساعدتهايش شامل همگان مي گشت و با هر كس به لطف و احسان رفتار مي نمود.

نقي: بدان سبب كه به پاكيزگي و طهارت نفس شهرت داشت.

خاص: از آنرو كه از جانب خدا به كرامات و فضايل فراوان و استجابت دعا، اختصاص يافته بود.

كثرت لقبهاي آن حضرت را مي توان دليلي بر اختناق حاكم بر جامعه ي آنروز بشمار آورد كه جاسوسها در كوچه و بازار مسلمين در پي كساني بودند كه با ياد كردن آن امام مظلوم، انتساب خويش به ولايت و تشيع را نشان دهند. شيعيان براي گرفتار نشدن به دام مأموران حكومت و براي در امان ماندن از شكنجه و آزار بي نهايت، ناگزير با رعايت مناسبتي خاص، لقب و عنواني جديد را براي نقل و انتقال فرمايشات آن بزرگوار انتخاب مي كردند.

همچنانكه همين فشار حكومت، در شناسايي و دستگيري حاملان علوم اهلبيت و ناقلان حديث و راويان اخبار بوده است كه باعث اختلاف در ثبت و ضبط و انتقال صحيح و دقيق روز، ماه و حتي سال ولادت برخي امامان، از جمله امام حسن عسكري عليه السلام مي شده است، چنانكه در ولادت همين بزرگوار، برخي روز دهم،



[ صفحه 13]



و بعضي روز چهارم را به جاي روز هشتم ربيع الثاني ذكر كرده و برخي ديگر ماه ربيع الاول را بجاي ربيع الثاني آورده و گروهي سال 230 (ه. ق)، و گروهي ديگر سال 231 (ه. ق) را سال ولادت او نگاشته اند. و از همه عجيب تر اينكه حتي در مكان ولادت آن بزرگوار نيز اختلاف كرده، و بعضي محل تولد امام عسكري عليه السلام را سامراء نوشته اند. [4] .


پاورقي

[1] مناقب، ابن شهرآشوب، جلد 4، صفحه ي 421 - كافي، جلد 2، صفحه ي 430.

[2] بحارالانوار، جلد 5، صفحه ي 238 - 236.

[3] مناقب، جلد 4، صفحه ي 421.

[4] در اين باره به مناقب و كشف الغمه، جلد 3، صفحه ي 271 - و ارشاد شيخ مفيد، صفحه ي 315، و كافي، جلد 2، صفحه ي 430، مراجعه شود.