آنچه مسلم است آوردن امام هادي عليه السلام و امام عسكري عليه السلام به سامرا مركز خلافت عباسيان در آن عصر، از جهاتي شبيه سياست مأمون در آوردن حضرت رضا عليه السلام به خراسان بود؛ زيرا در چنين شرايطي رفت و آمد شيعيان با امام عليه السلام تحت كنترل درآمده و شناسايي شيعيان براي آنها ممكن مي شد. تصور عباسيان اين بود كه ممكن است امامان عليهم السلام همانند ساير علويان، با داشتن هواداراني چند، دست به قيام بزنند و حضورشان در مركز خلافت مانع از چنين اقدامي مي شد.

سال هايي كه امام عليه السلام در اين شهر مي زيست - به جز چند نوبتي كه به زندان افتاد - در ظاهر همانند يك شهروند عادي زندگي مي كرد و رفتار وي به طور محتاطانه يي زير نظر حكومت قرار داشت. روشن است كه امام عسكري عليه السلام همانند ساير امامان عليه السلام در صورت داشتن اختيار و آزادي، نه سامرا بلكه مدينه را براي زندگي انتخاب مي كرد. در واقع اقامت طولاني ايشان در سامرا جز نوعي بازداشت از طرف خليفه قابل توجيه نيست. اين مسأله به علت وجود شبكه ي منظم و متشكل شيعيان - كه از مدت ها قبل شكل گرفت - در نظر خلفا از اهميت فراواني برخوردار بود و موجب نگرانيشان مي شد و آنها را به وحشت مي انداخت؛ چيزي كه مي بايست به نحوي كنترل مي شد. به همين جهت از امام عليه السلام خواسته بودند حضور خود را در سامرا مداوم به آگاهي حكومت برساند.

طبق گفته ي يكي از خدمتكاران امام عليه السلام، آن حضرت هر دوشنبه و پنج شنبه مجبور بودند در دارالخلافه حاضر شوند. چنين حضوري، گرچه در ظاهر نوعي احترام براي وي تلقي مي شد؛ ولي در واقع تنها وسيله ي كنترل او از نظر خليفه بود. شيعيان براي ديدن امام عليه السلام مشكل داشتند، آن گونه كه يك بار، آن هم موقعي كه خليفه براي ديدن صاحب البصره مي رفت و امام عليه السلام را هم همراه خويش مي برد، اصحاب امام عليه السلام در طول راه، خود را براي ديدن آن حضرت آماده مي كردند.

از اين روايت به خوبي مي توان فهميد كه در زندگي امام عليه السلام حداقل دوراني وجود داشته كه امكان ديدن مستقيم آن بزرگوار نبوده و دستگاه خلافت تا چه حد روابط امام عليه السلام با شيعيانش را زير نظر داشته و كنترل مي كرده است.

البته امام عليه السلام و شيعيانش در فرصت هاي گوناگون همديگر را ملاقات مي كردند و سرپوش هايي هم براي اين تماس ها وجود داشته است. يكي از راه هاي ارتباطي شيعيان با امام عليه السلام مكاتبه بود كه در منابع تاريخي فراوان به آن برمي خوريم.



[ صفحه 484]