بازگشت

ياران پيشواي يازدهم و حفظ ميراث فرهنگي شيعه


نگارش جوامع حديثي در ميان اصحاب ائمه عليه السلام بسيار سابقه دار است و به ويژه پس از دوران امام صادق عليه السلام افراد زيادي در جامعه ي شيعه مصمم شدند تا روايات را جمع آوري كرده و آنها را براي شيعيان ساكن در كشورهاي دور و نزديك به منظور راه يابي به افكار و انديشه هاي اهل بيت عليه السلام بفرستند. با گذشت زمان بر شمار اين مؤلفان افزوده شد و كتاب هاي بيشتر و مفصل تري تأليف گرديد.

يكي از چهره هاي مؤلف در زمان حضرت عسكري عليه السلام حسين بن اشكيب سمرقندي است. كسي كه مدتي در قم خادم مقبره ي حضرت معصومه عليهاالسلام بود و بعدها به سمرقند رفت و در آنجا ماندگار شد. وي بايد يكي از حلقه هاي پيوند تشيع قم با حوزه ي سمرقند كه در اواخر قرن سوم و اوايل قرن چهارم نضج گرفت، باشد.

نجاشي تأليفات وي را شماره كرده كه در ميان آنها كتابي با عنوان الرد علي الزيديه به چشم مي خورد.

نظر به شدت فعاليت زيدي ها در اين دوران و قيام هاي مكرر آنها، احتمال آن مي رفت كه شماري از شيعيان تحت تأثير آنان قرار گيرند. بدين سبب اين قبيل كتاب ها كه بيشتر با استناد به روايات صادره از امامان معصوم عليه السلام تدوين مي شد، وسيله ي خوبي براي كنترل اين گونه انحرافات بود.

محمد بن خالد برقي از چهره هاي برجسته ي اين دوران مي باشد و آثاري تأليف كرده است. فرزند او احمد شهرتي بيش از پدر داشته و يكي از شيعيان معاصر با امام هادي عليه السلام و امام عسكري عليه السلام بود كه كتاب المحاسن وي دائرة المعارفي مشتمل بر احاديث امامان در تمامي زمينه هاي مختلف معارف ديني از قبيل اخلاق، تفسير و غير آن است.

وي تأليفات ديگري هم داشته كه از جمله ي آنها كتاب التبيان في اخبار البلدان در جغرافياي



[ صفحه 503]



تاريخي دنياي اسلام مي باشد.

اصولي كه تا اين دوره تأليف شد، پايه هاي اصلي جوامع حديثي بزرگتري مانند كافي و كتاب من لا يحضر الفقيه و ديگر آثار حديثي شيخ صدوق رحمه الله و شيخ طوسي رحمه الله مي باشد كه با استفاده از همين مدونات اصحاب تدوين شده است.