بناء روضه مباركه امامين عسكريين
در كتاب «روح و ريحان» گويد: بزرگان و سلاطين سلف افراشته اند، گنبد و بقعه از احمد خان دنبلي است، و داخل بقعه از محمد علي خان هندي كه از نوادهاي لكناهور بود آينه بندي را او كرده است، و ضريح امامين همامين از بناهاي مرحوم شاه سلطان حسين صفوي است، و گنبد كاشي مقام حضرت صاحب الأمر عليه السلام از بناهاي مرحوم محمد علي ميرزا قاجار است، و كاشي صحن و طاق نماها و منارها و طلاي گنبد امامين عسكريين از تعميرات مرحوم ناصر الدين شاه شهيد است. [1] .
[ صفحه 768]
پاورقي
[1] براي آگاهي خوانندگان به سير تاريخي بقعه و حرم مطهر عسكريين عليهماالسلام كه عبارت است از حرم عسكريين عليهماالسلام با صحني وسيع گرداگرد آن و مسجد و سرداب غيبت و صحن آن از هنگام دفن دو امام عليهماالسلام تاكنون مي پردازيم:
اصل بقعه و مدفن دو امام در سامراء زميني است كه امام دهم حضرت علي الهادي عليه السلام آن را از شخصي به نام دليل بن يعقوب نصراني خريداري نمود، و پس از فوت امام عليه السلام در سال 254 ه در همان خانه دفن گرديد و پس از وي نيز فرزندش امام حسن عسكري عليه السلام متوفي سال 260 ه در نزد پدر مدفون گرديد، و از اين پس خانه از وضعيت مسكوني بودن خارج شده و زيارتگاه گرديد، در دوران حكومت ناصرالدولة حمداني در سال 333 ه - 944 م به دستور وي گرداگرد خانه را ديواري كشيده و بر روي دو قبر گنبدي برافراشتند، در دوره حكومت آل بويه نخست معزالدوله پول گرانسنگي را براي توسعه و عمران بقعه و سرداب غيبت خرج نمود و بر روي دو قبر براي نخستين بار صندوقي از چوب قرار داد و نگاهبانها و خدامي را به خدمت حرم گماشت، پس از او در سال 368 ه به دستور عضدالدوله ديلمي براي بقعه صحني بزرگ و چندين رواق گرداگرد دو قبر ساخته شد، علاوه بر اين گرداگرد شهر سامرا نيز با باروي مستحكمي كشيد، و پس از سقوط آل بويه، به دستور بساسيري در سال 444 ه ساختمان باشكوهي بر روي دو قبر ساخته شد كه دو قرن دوام يافت ليكن اين ساختمان در سال 640 ه در اثر آتش سوزي منهدم گرديد از اين رو به دستور خليفه عباسي المستنصر بالله تمامي ساختمانهاي آتش گرفته منهدم و مجددا به بهترين شكل تجديد بنا و ساخته شد، اين ساختمانها چند صد سال در برابر حوادث دوام آورده و مورد استفاده بود، تا آنكه در سال 1200 ه احمد خان دنبلي (از حاكمان آذربايجان) ساختمانهاي كهن را ويران و اقدام به ساختمان باشكوهي نمود كه در زمان فرزندش حسين قلي خان دنبلي در سال 1225 ه پايان پذيرفت، سرپرستي كار ساختمان را كه هزينه فراواني داشت به عهده ميرزا محمد سلماسي بود. در سال 1285 ه به دستور ناصرالدين شاه قاجار تعميراتي در حرم انجام پذيرفت كه عبارت بودند از: تعويض ضريح كهن و تبديل نمودن آن به ضريحي نقره، طلا نمودن گنبد عظيم حرم مطهر (لازم به يادآوري است كه گنبد حرم عسكريين عليهماالسلام بزرگترين گنبد در ميان گنبدهاي عتبات مقدسه و دومين گنبد بزرگ پس از گنبد سلطانيه زنجان در مشرق زمين مي باشد) و كاشي كاري سطح بيروني گلدسته و ايوانها و سردرهاي حرم مطهر. اين تعميرات اساسي ترين ترميمات تاكنون بوده و هم اكنون نيز وضعيت عمومي حرم مطهر با اندك تغييراتي به همان گونه است، تغييراتي كه در سالهاي اخير انجام پذيرفته عبارت است از آينه كاري سطح دروني گنبد در دوره سلطنت ملك فيصل اول (پادشاه عراق)، قرار دادن ضريحي زيبا ساخته در اصفهان، ساختن سقفي زيبا با 8 ستون چوبي عظيم براي ايوان اصلي (در سمت جنوب) حرم مطهر از سوي حاج عبدالواحد سكر بزرگ عشاير جنوب عراق، تعويض 4 لنگه در نقره اي و جايگزين نمودن آنها به درهاي طلايي ساخت اصفهان، تجديد بناي دو گلدسته و تعويض كاشيهاي دوره ناصري و طلاكاري آن در سالهاي 1980 - 1970 ميلادي.
مجموعه حرم عسكريين (حرم به اضافه ي سرداب غيبت) داراي سه صحن متصل به هم است، نخستين صحن، صحن حرم امام علي الهادي و امام حسن عسكري عليهماالسلام است به طول 78 / 80 متر و عرض 77 / 10 متر كه در هر يك از دو ضلع شرقي و غربي آن 18 ايوان و در ضلع جنوبي 16 ايوان به همراه دروازه مي باشد، دومين صحن در شمال حرم قرار دارد به طول 40 / 80 متر و عرض 38 / 50 متر، سومين صحن، صحن مسجد و سرداب غيبت است به طول 63 / 80 متر و عرض 61 / 30 متر كه در زاويه شمال غربي مجموعه قرار دارد.