امام حسن عسكري عليه السلام در مدت عمر بيست و هشت يا بيست و نه سال خويش كه همه آن در اختناق و محدوديت و بخش زيادي از آن را در زندان عباسيان به سر مي برده، بسي منشأ بركات و فيوضات بوده و چون پدران گرامي اش در آن شرايط آن مقدار علوم ومعارف از آن بزرگوار توسط شاگردان و ياران شايسته اش منتشر گشت



[ صفحه 182]



كه دواوين و كتب از آن مشحون است.

سيره و اخلاق اجتماعي آن حضرت در عصر خويش آن چنان چشم گير بوده كه به نقل متواتر تاريخي مورد توجه دوست و دشمن بوده و روش عملي آن جناب به كساني كه سعادت درك حضورش را داشته اند درس زندگاني انساني و محضر پر فيضش مدرسه جامع علم واخلاق بود.

در ويژگيهاي زندگي آن معصوم دو امر بيش از هر چيز جلب نظر مي كند: يكي ياران ورزيده و رازدار او، زيرا با وجود اين كه آن حضرت در سامراء كاملا زير نظر و تحت مراقبت شديد حكومت بوده است وكلاي او در بلاد شيعه رابطه محرمانه خويش را با وي همواره نگه داشته و هرگز در هيچ شرايطي از آن حضرت نبريده و پيوسته احكام دين را كتبا و شفاها از او جويا شده و به پيروانش مي رساندند و وجوه شرعيه خويش را دقيقا زير نظر آن حضرت به مصرف مي رساندند، اين امر در تاريخ حالات آن جناب از مكاتبات و رفت و آمدهاي نمايندگان آن حضرت از سرزمين دور مانند ايران، عراق، مصر، شام و حجاز كامل روشن است.

دوم: اعجاز و كراماتي كه در طول زندگي از آن حضرت مشاهده مي شد كه اگر چنين نبود امكان جلب اشخاص به محضر او و كسب علم و دانش از او در آن شرايط خاص فراهم نمي شد. [1] .