از جمله خدمات ارزنده اي كه امام عليه السلام به امت اسلامي ارائه داد، دروس علم تفسير بود كه آن بزرگوار به صورت جلسه هاي درس و سخنراني به حسن بن خالد برقي يا دو تن از شيعيان اثنا عشري كه به آن حضرت پناه آورده بودند، املا مي فرمود. بنا بر آنچه روايت شده اين محفل هاي علمي هفت سال ادامه داشت و امام در خلال آن به تفسير و تأويل آيات قرآن پرداخته و آنان آنچه را امام عليه السلام در اين زمينه استدلال مي فرمودند، يادداشت مي كردند، سرانجام، تفسير موجود(و منسوب به امام عسكري) فراهم آمد.

مخفي نماند كه از ديرباز تاكنون نظريه هاي گوناگوني درباره ي تفسير منسوب به امام عسكري عليه السلام ارائه شده است. بسياري از بزرگان، از جمله: صدوق، طبري، راوندي، ابن شهر آشوب، كركي، شهيد ثاني، مجلسي اول و دوم، حر عاملي، فيض كاشاني، بحراني، حويزي عروسي، حسن بن سليمان و شيخ انصاري آن را از كتب مورد اعتماد شيعه دوازده امامي شمرده اند.

جمعي ديگر چون: ابن غضائري، علامه ي حلي، تفرشي، داماد، اردبيلي، قهپائي، بلاغي و خوئي، آن را رد كرده اند و گروهي در آن تأمل نموده و گفته اند: اهميت اين تفسير به سان اهميت ديگر رواياتي است كه از امامان عليهم السلام رسيده است و مقصودشان از اين سخن اين است كه صحت مطالبي كه در آن وارد شده، بايد مورد تحقيق و بررسي قرار گيرد، اگر سند آنها داراي اعتبار است پذيرفته مي شوند، و گرنه مردودند [1] .

بديهي است آنچه گفته شده و يا گفته مي شود، به تفسير موجود كه شيخ صدوق آن را از



[ صفحه 186]



مفسر استرآبادي روايت كرد باز مي گردد، اما در مورد تفسير 120 جلدي كه حسن بن خالد برقي به املاي امام عليه السلام نوشته و گرد آورده و ابن شهر آشوب بدان تصريح نموده جاي بحثي [2] نيست؛ زيرا نام و نشاني از آن باقي نيست و ابن خالد برقي نيز ضعيف شمرده نشده كه در آن جاي بحث باشد، بلكه همه ي رجاليون از جمله رجالي بزرگ، احمد بن عباس نجاشي او را ثقه و مورد اعتماد دانسته است [3] و نيز بر خواننده مخفي نماند كه هدف ما از طرح اين بحث تنها اين است كه ثابت كنيم امام عسكري عليه السلام بزرگ ترين گنجينه ي علمي در علوم قرآن را به امت اسلامي ارائه داده است و اين مطلب را به گواهي ابن شهر آشوب ثابت كرديم ولي آيا تفسير حاضر، همان تفسير منقول از امام عليه السلام است، مسأله اي است كه به خواست خدا بدان اشاره خواهيم كرد.