امام حسن عسكري (ع) در عصري مي زيست كه جامعه اسلامي در مسير تند سراشيب سقوط قرار گرفته بود. به اين معنا كه اگر جامعه در سال هاي نخست عصر اسلامي و سده هاي اول و دوم، هنوز تحت تأثير حركت اعجازي حضرت رسول اكرم (ص) مي توانست نيم بند، تمدن اسلامي را بسازد و برخي از عناصر تمدني در آن قوي بود و قادر به مقابله با تمدن هاي رقيب و فرهنگ هاي متضاد بوده است اما در زمان هاي اخير به سبب تغييرات كلان در انديشه و بينش و نگرش مردم و دور شدن كامل از عناصر تمدني جامعه نبوي ديگر اين فرصت از دست رفته بود كه بتوان تمدن اسلامي را هم چنان شكوفا و يا نيمه شكوفا نگه داشت. اين گونه است كه ظلم و ستم همه جامعه را در نورديده بود و عناصر حكومتي مردم را به بردگي و بندگي خويش كشيده بودند و تنها مظاهري از اسلام و نمادهاي بي معنايي از آن باقي و برقرار بود.

حج و نماز جمعه و حتي جهاد مفهوم خود را از دست داده بود و زكات و انفاق به جاي پركردن خلأهاي اقتصادي ميان طبقات و اقشار مختلف اجتماعي، خود عاملي مهم در ايجاد طبقات مرفه و بي درد در كنار توده هاي فقير شده بود. به اين معنا كه دولت از بيچارگان زكات مي ستاند تا كاخ هاي خود و درباريان را بلندتر و مستحكم تر سازد و توده هاي فقير را كه صاحبان اين حق بودند به فلاكت و مسكنت اندازد. در چنين شرايطي است كه زمينه هاي تمدني از ميان مي رود و توده ها نمي توانند در مسير اتحاد و انسجامي قرار گيرند كه ظرفيت ها و توانمندي هاي خويش را در حوزه تمدني قرار دهد و شكوفايي و نوآوري داشته باشد. تحليل امامان معصوم (ع) از اين فروپاشي تمدني اين است كه بي ولايت و نظام ولايي معصوم (ع) امكان اين وجود ندارد تا اتحاد و انسجام ملي و امتي فراهم آيد و ظرفيت ها و توانمندي هاي جامعه در مسير خود قرار گيرد. به نظر آنان زكات و حج و جهاد و نماز تنها در سايه سار ولايت عظماي معصوم است كه مي تواند عامل پيشرفت تمدني جامعه باشد وگرنه اين امور نه تنها ساز و كاري مفيد براي تعالي و پيشرفت جامعه نخواهد بود بلكه عامل فروپاشي تمدني و اجتماعي است و زكات به جاي اين كه ملتي را از تمايزات فاحش اجتماعي و اقتصادي رهايي بخشد خود عاملي مهم در ايجاد شكاف طبقاتي خواهد شد و جهاد به جنگ هاي قدرت و يا تهاجم هاي كوركورانه به ملت و جامعه تبديل مي شود و سرمايه هاي جامعه را مي بلعد.

در عصر امام حسن عسكري (ع) سرمايه هاي تمدني جامعه اسلامي اين گونه دست خوش توفان امتيازطلبي برخي از قدرت طلباني مي شود كه براساس نظام خلافت سلطنتي مديريت و رهبري جامعه را در دست گرفته بودند.