واكاوي و بازبيني اسناد و مكتوبات تاريخي هويدا مي نمايند كه از جمله اركان اصلي گفتمان امام حسن عسكري(ع)، چونان ديگر امامان بزرگوار شيعه، تشويق و ترغيب مردمان به دين مداري، عدالت محوري و اخلاق گرايي بوده است. آنچه هويدا مي نمايد، امام حسن عسكري(ع) با دقتي شايان ستايش و به بهترين نحو مراقبت پندار، گفتار و كردار مي نمودند تا بتوانند الگويي عملي و كاربردي براي پيروان خويش و هر آن كس كه دوستدار انسانيت است، باشند.

بايسته است ياد شود اين مهم، نكته اي است كه نه تنها انديشمندان شيعي بلكه شمار به نسبت افزوني از عالمان پيرو مذهب تسنن همچون ابن خلكان، نويسنده كتاب مشهور وفيات العيان، احمد بن حجر هيتمي، مولف كتاب الصواعق المحرقه، نورالدين عبدالرحمان جامي، نويسنده و شاعر پركار و عارف مشهور سده نهم هجري در كتاب شواهد النبوه، ابن صباغ مالكي در كتاب الفصول المهمه، مومن شبلنجي در كتاب نورالابصار و سيدمحمدطاهر هاشمي شافعي، نويسنده كتاب مناقب اهل بيت از ديدگاه اهل سنت، نيز بر آن تاكيد داشته اند. از ديگر سوي، شماري از خاورشناسان غربي چون ژوزف الياش، مولف مقاله امام حسن عسكري(ع) در دائره المعارف اسلام، كه كند و كاو در تاريخ و فرهنگ ديرين مشرق زمين را پيشه خويش نموده اند نيز دراين باره نگاشته و شمار افزوني از فضايل امام حسن عسكري(ع) را برشمرده اند.

در اين كوتاه جستار بنا بر آن است با توجه به فرا رسيدن سالروز شهادت امام حسن عسكري(ع)، برگزيده اي از مطالب مرتبط با آن امام همام كه در منابع مختلف ياد شده است، بيان گردد. هرچند بر خردورزان پوشيده نيست كه اين مهم خود مثنوي هفتاد من كاغذي مي طلبد.

1ـ ابومحمدحسن حراني، از علماي شيعي قرن چهارم هجري، در كتاب تحف العقول، توصيه اي از امام حسن عسكري(ع) به پيروانش را بيان نموده است كه از فحواي آن براحتي برمي آيد اخلاق مداري تا چه اندازه مورد عنايت ويژه يازدهمين امام شيعه بوده است: «شما را توصيه مي كنم به پرواي از خدا، پارسايي در دين، كوشش در راه خدا، راستگويي، اداي امانت به نيك و بد، طول سجده و خوش همسايگي كه اينها برنامه پيغمبر(ص) است، به خويشاوندان خود محبت و احسان كنيد، جنازه هايشان را تشييع كنيد، از بيمارانشان عيادت كنيد و حقوقشان را بپردازيد، كه چون يكي از شما در دين پارسا و سخن راستگو، امانتدار و خوش اخلاق باشد، تا بگويند اين شيعه مذهب است و من خرسند شوم.»

2ـ نورالدين عبدالرحمن جامي كه بيشتر ادب پژوهان بر آن باورند او را بايد به منزله شايسته ترين جايگزين شاعران نامدار روزگاران پيش از خود چون سنايي، فردوسي، مولانا، سعدي و حافظ برشمرد و البته از او به عنوان واپسين پارسي سراي برجسته تا پيش از روزگار معاصر ياد مي كنند، در كتاب شواهدالنبوه ضمن آن كه اعلام داشته امام حسن عسكري(ع) را «كرامت بسيار است و خوارق عادت بي شمار»، تعدادي روايت درباره معجزه هاي ايشان بيان نموده است كه از آن جمله مي توان به مورد نامه نگاري فردي از زندان براي امام اشاره كرد: «... در زندان بودم، از تنگي زندان و گراني قيد به زكي رضي الله عنه شكايتي نوشتم و مي خواستم از تنگدستي خود نيز چيزي بنويسم، اما شرم داشتم و ننوشتم. در جواب من نوشت كه امروز نماز پيشين را در خانه خود خواهي گذارد. و نماز پيشين مرا از زندان بيرون آوردند و نماز در خانه خود گذاردم. ناگاه ديدم كه قاصدي از وي برآمد و براي من صد دينار آورد و همراه آن كتابتي و در آنجا نوشته هر وقت كه تو را حاجتي باشد آن را طلب كن و شرم مدار كه آنچه طلب كني به آن خواهي رسيد ان شاء الله تعالي.»

3ـ در منابع مختلف شيعي ياد شده است هنگامي كه امام حسن عسكري(ع) زنداني جور و ستم بني عباس بودند، از زندانبان خواسته شد تا بر ايشان بيش از پيش سخت گرفته شود. زندانبان در پاسخ گفت: «چه توانم با او نمود؟! و حال آن كه سپرده ام او را به دست دو نفر كه بدترين اشخاصي هستند كه تا به حال شناخته ام... و اينك آن دو نفر اهل نماز و روزه گشته اند و در عبادت به مقامي عظيم رسيده اند.» پس آن دو نفر احضار شدند و از آن دو جريان را با عتاب پرسيدند. آنان در پاسخ گفتند: «چه بگوييم در حق مردي كه روزها را روزه مي گيرد و شب ها را تا به صبح به عبادت مشغول است. تكلم نمي كند با كسي و مشغول نمي شود به غير از عبادت و هر وقت نظر به ما مي افكند، بدن ما مي لرزد و چنان مي شويم كه مالك نفس خود نيستيم و خودداري نمي توانيم بكنيم.»

4 ـ منابع مختلف شمار فراواني از احاديث منتسب به امام حسن عسكري را ذكر كرده اند. آنچه روشن است باورهاي فكري و بنيان هاي انديشه امام در اين فرموده ها رخنمون است. بي گمان يادكرد پاره اي از آنها به عنوان پاياني بر اين مختصر خالي از لطف نيست.

خشم كليد همه بدي هاست.

هركه بر مركب باطل سوار شود،آن مركب او را در سرزمين پشيماني پياده خواهد كرد.

دل نادان بر سر زبان اوست و زبان دانا در كنج دلش.

فروتني نعمتي است كه كسي بر آن رشك نبرد.

كامل ترين سرمايه ادب آن است كه از آنچه در مورد ديگران بد مي داني، خود از آن دوري كني.

تمام ناپاكي ها و گناهان در خانه اي جمع شده كه كليد آن دروغگويي است، زيرا با دروغگويي آدمي به تمام معاصي آلوده مي شود.