بازگشت

علم خداوند متعال


1 - ابوهاشم جعفري نقل كرده كه محمد بن صالح از امام حسن عسكري عليه السلام درباره آيه قرآن كريم و قول خداوند متعال كه مي فرمايد: «يَمْحُوا اللَّهُ ما يَشآءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتابِ»(1) از ايشان سؤال كرد تا برايش بيان كند. امام عليه السلام در جواب فرمودند: «هَلْ يَمْحُو إِلاّ ما كان وَهَلْ يُثْبِتُ إِلاّ ما لَمْ يَكُنْ؟؛ يعني آيا خدا چيزي را محو مي كند كه بود و چيزي را كه نبود اثبات مي كند؟!
ابوهاشم مي گويد: من پيش خود گفتم: اين تفسير ايشان خلاف گفته هشام بن حكم است كه گفته: علم خدا به اشياء بعد از وجود آن هاست. (در اين لحظه ناگهان امام عليه السلام) به من نگاه كردند و فرمودند: خداي جبّار حاكم برتر است و دانا به اشياء است قبل از بودن آن ها. من گفتم: شهادت مي دهم كه تو حجّت خدايي.(2)
ناگفته نماند: آيه شريفه قطع نظر از ماقبلش و اشاره به لوح محو و اثبات است كه خداوند در اثر تغيير علل و اسباب، بودني ها را محو و نبودني ها را اثبات مي كند و آن راجع به مسأله «بداء» است كه فقط در زبان ائمه اهل بيت عليهم السلام مطرح است.
در كافي از امام صادق عليه السلام نقل شده: «إِنَّ الدُّعآءَ يَرُدُّ القَضآءَ وَقَد نَزَلَ مِنَ السَّمآءِ وَقَدْ أُبْرِمُ إِبْراماً.(3) اين كه دعا بلاي حتمي را از بين مي برد، مصداق «يَمْحُو اللَّهُ ما يَشآءُ» است و نيز آن جا كه فرموده: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُري آمَنُوا وَاتَّقُوا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّمآءِ وَالأَرْضِ وَلكِنْ كَذَّبوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانوا يَكْسِبُونَ»(4) نيز از همان مصداق است. اين باب بسيار وسيعي است كه بايد جداگانه مطالعه شود.

***

1) سوره رعد، آيه 39.
2) بحار الانوار، ج 50، ص 257.
3) اصول كافي، ج 2، ص 469، كتاب الدّعاء.
4) سوره اعراف، آيه 96.