از آن جا كه برخي از ابرار سامرا، حديث حياتشان در سلسله ي «ديدار با ابرار» آمده است، ما تنها به ذكر اسم آن كتاب ها اكتفا كرده و طالبان تفصيل را به آنها ارجاع مي دهيم:

1 - ميرزاي شيرازي - احياگر قدرت فتوا.

2 - محدث نوري، روايت نور.

3 - ميرزا محمد تقي شيرازي، سروش استقلال.

4 - سيد ابوالحسن اصفهاني، شكوه مرجعيت.

5 - هبه الدين شهرستاني - ستاره ي سامرا و... اما ستارگان فروزاني كه در آسمان سامرا درخشيده و هر يك جهاني را با نتايج تلاش و تكاپوهاي مستمر و طاقت فرساي خويش، جهاني را با نتايج تلاش و تكاپوهاي مستمر و طاقت فرساي خويش، روشن كرده اند، بسي بسيارند و اين نجم هاي نجابت و نور، و ستارگان فضيلت و تقوا، چون كهكشان بزرگ و گسترده اي هستند كه حتي تنها ذكر اجمالي از روايت رويش و حديث حياتشان هفتاد من كاغذ مي خواهد. در اينجا به يادكردي گذرا از آن هايي كه نام و يادشان در كنار تاريخ سامرا و در سايه سار آستان قدس عسكريين عليهماالسلام ذكر مي شود بسنده مي كنيم و تنها از كبوتران حريم سامرا كه، عمري در گرد گنبد مطهر عسكريين عليهماالسلام پر زدند و در نهايت نيز همچون پروانگان پاك باخته، در حول و حوش آن شمع هميشه فروزان (يعني اطراف بارگاه ملكوتي سامرا) پرپر شدند و به ديار حضرت دوست پر كشيدند و تا ابد در زير رواق قدسي سامرا آرميدند، يادي به ميان مي آوريم. البته اين ياد كرد، تنها شامل كساني است كه در قرن چهاردهم هجري، دار فاني را وداع گفته و در آن ديار مقدس مدفون گشته اند، آن هم نه همه را، بلكه تنها بزرگاني كه در تاريخ سامرا از آنها ياد شده است:

1 - علامه فقيه آقا رضا همداني (م ح 1250 همدان - 1322 سامرا): وي را كه با اوصافي چون، فقيه آگاه، عالم رباني، و... و... ستوده اند، فرزند دانشور و ژرف انديش ملا آقا هادي بود، از همدان به نجف هجرت كرده و در آن جا حوزه ي درس شيخ اعظم مرتضي انصاري و ميرزاي بزرگ شيرازي را درك مي كند، هنگامي كه ميرزاي بزرگ احرام سفر به سوي سامرا مي بندد علامه همداني نيز چون ديگران به ميرزا مي پيوندد و مدت زماني را در محضر درس ميرزا حاضر و از افاضل شاگردان آن بزرگوار مي شود. تا اين كه خود حوزه ي مستقلي را كه در تدريس و تصنيف ممتاز بود، در آن ديار ترتيب مي دهد و خيل كثيري از بزرگان بارز و علماي برجسته، مثل محمد سعيد حبوبي، شيخ مشكور حولاري، شيخ هادي آل كاشف الغطاء، شيخ مرتضي آل كاشف الغطاء، حاج شيخ علي قمي نجفي و ديگران در حلقه ي درسش گرد مي آيند. علامه سماوي، نويسنده و ناظم كتاب «وشايح السراء في شأن سامرا» ضمن تجليل از آن فقيه صمداني و عالم رباني، ماده ي تاريخ وفاتش را چنين مي نويسد: فقيه همداني كه در عصر خويش از مراجع تقليد شمرده مي شد، آثار گران سنگي نيز از خود به وديعه نهاده است كه از آن ميان «مصباح الفقيه» در شرح شرايع معروف است و آثار ديگر عبارتند از:

1 - كتاب الطهاره،

2 - كتاب الصوم،

3 - كتاب الخمس،

4 - كتاب الزكاه،

5 - كتاب الرهن كه گفته مي شود در موضوع خود كم نظير است.

6 - حاشيه بر رسائل شيخ انصاري كه در سال 1318 ق چاپ شده است،

7 - كتاب البيع كه عبارت باشد از تقريرات درس استادش ميرزاي بزرگ.

8 - حاشيه بر رياض

9 - رساله اي در لباس مشكوك،

10 - رساله ي عمليه و... اين فقيه فرهيخته، پس از آن كه به مرض سل مبتلا شد، پناه به آستان قدس عسكريين عليهماالسلام آورد و بعد از چند ماه بيتوته در سراي سامرا، رحلت كرد و راه ابديت را در پيش گرفت. پيكر پاكش را در جهت شرقي رواق مطهر ميان حجره اي كه محاذي با درب شرقي صحن شريف است در روبروي مرقد مقدس بانو حكيمه خاتون عليهاالسلام دفن كردند [1] .

2 - شيخ محمد ابراهيم نوري كبير (م...؟ 1322 ق): وي را براي تمايز از هم نام خود شيخ ابراهيم نوري صغير، كبير مي گفتند تا اين دو شاگرد بزرگ ميرزاي مجدد از هم شناخته شوند، نوري كبير را با الفاظي چون: علامه، فقيه و مجتهد و... مي ستايند، وي كه پس از وفات ميرزا، تا آخر عمر معتكف ديار عسكريين عليهماالسلام و يكي از مدرسين حوزه سامرا بود، پس از عمري تلاش و تكاپو، آفتاب عمرش در دامن آستان قدس عسكريين عليهماالسلام غروب كرد و در رواق مطهر آستانه ي سامرا به خاك سپرده شد [2] .

3 - شيخ محمد حسين زرقاني شيرازي (م...؟ - 1300 ق): وي كه او را با القابي چون: عالم، فاضل، رباني و ديندار مي ستايند، از شاگردان ميرازي كبير و علامه سيد محمد اصفهاني بود، سخت به دين پاي بند بود و در اين راه ملامت هيچ ملامتگري او را از امر به معروف و نهي از منكر باز نمي داشت و مهر و قهرش با ديگران، در راه خدا و براي خدا بود و چنان زيست تا اين كه در سال 1300 ق از چشم ها پنهان شد، پس از آن كه ياران و شاگردانش به پرس وجو پرداختند، پيكرش را در ميان چاه حسينيه يافتند، به ناچار فراقش را فرا روي ديدند تا در زاويه ي صحن شريف عسكريين عليهماالسلام نزديك صندوق سرداب مطهر دفنش كردند [3] .

4 - سيد حسين حسيني اصفهاني نجفي (م 1287 نجف - 1344 ق سامرا): اين بزرگوار كه زماني مدير و مسؤول مدرسه ي صدر در نجف بود، بنا به وصيت خودش پس از ارتحال در سامرا، در ساحت صحن شريف نزديك پايين پاي ضريح مطهر عسكريين عليهماالسلام به خاك سپرده شد. وي كه ارتباط نزديكي با شيخ آقا بزرگ تهراني داشته، تراجم و احوالش در نقباء البشر آمده است كه حاكي از روحانيت خاصي است كه در وي بوده [4] .

5 - آقا رضا حائري معروف به كتابفروش (م ح 1300 ق): وي از فضلايي بود كه در درس ميرزاي كبير حاضر مي شدند، در سامرا از دنيا رفت و در زاويه ي صحن شريف نزديك صندوق سرداب مقدس دفن شد، پسرش سيد عبدالحميد نويسنده ي كتاب معروف و مطبوع «ذخيره الدارين في ترجمه اصحاب الحسين» است. [5] .

6 - سيد محمد شفيع موسوي كازروني (م 1329 ق): از شاگردان بزرگ ميرزاي بزرگ كه پسرش عالم فاضل سيد محمد مهدي نيز در سامرا در گذشته و مدفون در رواق شريف عسكريين عليهماالسلام است [6] .

7 - سيد محمد شريف حسيني تويسركاني (م 1322 ق): وي كه از فقهاي بزرگ و علماي رباني شمرده مي شود پس از هشتاد سال تلاش و تحقيق در سامرا درگذشت و در رواق شريف پايين پاي امام هادي و امام عسكري عليهماالسلام دفن شد، او داراي اجازه نامه هايي بود كه هر يك شاهد اجتهاد و ژرف انديشي اوست، اين اجازه ها از علماي بزرگي چون: علامه مولي علي خليلي و سيد علي آل بحرالعلوم و علامه شيخ محمد حسين كاظمي و آيت الله شيخ زين العابدين مازندراني و آيت الله سيد حسين كوهكمري صادر شده بودند، وي داراي تأليفات قطور و مفصلي در فقه و اصول و... نيز بوده است [7] .

8 - شيخ محمود تهراني (م 1304 ق): از شاگردان ميرزاي بزرگ شيرازي و نويسنده ي كتاب هايي در فقه و اصول، از جمله كتاب الحج كه به صورت استدلالي و مبسوط و مفصل است [8] .

9 - شيخ عبدالحميد لاري: از شاگردان ميرزاي كبير كه در زمان حيات استاد، وفات يافت [9] .

10 - ميرزا مهدي شيرازي (م 1308 ق): اين بزرگوار كه در عصر خود از علماي اعلام و از شاگردان طراز اول ميرزاي كبير و خواهر زاده ي ميرزا محمد تقي شيرازي رهبر استقلال عراق و داماد ميرزا فضل الله فيروزآبادي شيرازي بود، داراي آثاري در فقه و اصول از جمله تقريرات بحث ميرزاي بزرگ در باب طهارت و صلوه و متاجر و غيره مي باشد. مدفن او، در رواق شريف، ميان دو درب حرم مطهر، جايي كه زوار براي خواندن اذن دخول، در آنجا مي ايستند واقع است البته زواري كه از طرف قبله وارد حرم مقدس مي شوند [10] .

11 - ميرزا محسن زنجاني (م 1321 ق): از او با اوصافي چون: فقيه پارسا و اديب كامل نام برده اند، وي شاگرد ميرزاي بزرگ و علامه سيد محمد اصفهاني و آيت الله ميرزا محمد تقي شيرازي بود كه در يكي از حجره هاي صحن شريف سامرا دفن شده است [11] .

12 - ميرزا اسدالله شيرازي (م 1314 ق): برادر ميرزاي كبير بود و چنان در علم طبابت و مداوا تبحر تام داشت كه او را افلاطون عصر مي ناميدند.

13 - سيد حسين هندي: در حق وي گفته شده: اعجوبه ي روزگار و داراي مجمع كمالات و فضائل، قاري قرآن، شاعر، طبيب، اصولي و فقيه نيز بود، تا ميرزاي بزرگ زنده بود وي نيز در حوزه سامرا اقامت داشت، پس از رحلت ميرزا در شهر كاظمين اقامت گزيد تا اين كه در زمان آيت الله محمد تقي شيرازي دوباره حوزه سامرا رونق يافت و او نيز بار ديگر عزم سامرا و در آنجا سراي خاكي را پشت سر گذاشته به سراي باقي شتافت [12] .

14 - شيخ حسين بهبهاني حائري (م 1310 ق): عالمي پارسا و فاضلي متقي بود كه در زمان ميرزا، رحلت كرد و در سامرا به خاك سپرده شد [13] .