مسجد ابي دلف نمونه كوچك تر مسجد جامع متوكل است با ابعاد 138 در 215 متر با بارويي به ضخامت 60 / 1 متر.

اين مسجد داراي 18 دروازه است. گلدسته ي اين مسجد شبيه ملويه است با اين تفاوت كه ارتفاع آن 19 متر مي باشد. اين مسجد به نام قاسم بن عيسي عباسي مشهور به ابي دلف متوفاي 226 هجري نام گذاري شده كه از فرماندهان عباسي و از شيعيان به شمار مي رفته است. مرد بزرگي با نام ابودلف قاسم بن عيسي عجلي كرجي (ح 150 - 226 ق)، از اميران برجسته ي عصر اول عباسي كه در شعر و ادب و موسيقي و نيز جنگاوري و شجاعت و همچنين در جود و بخشندگي پرآوازه بود، باني اين مسجد است.

او چنان شجاع و بخشنده بود كه در ميان عرب، به اين دو صفت ضرب المثل گشت، وي شهرت خويش را بيشتر مديون شهري است كه با نام كرج آن را ساخت و كرج ابودلف نام گرفت، (شهري كه نزديك اراك كنوني بوده است). توفيق عظيم او اين كه دوستدار اهل بيت اطهار عليهم السلام و هوادار آل عدالت، اولاد حيدر كرار بود، تا آنجا كه برخي او را شيعه ي غالي تصور كرده اند. وي در شعر هم دست توانايي داشت و با شاعراني چون ابو تمام طائي دوست بود، ابوتمام، دعبل خزاعي و شاعران ديگر او را در اشعارشان ستوده و از بخشش هاي كلان او بهره مند بوده اند. [1] .

دائره المعارف تشيع [2] ، در شناسايي اين چهره ي درخشان شيعي نيز چنين مي نويسد: «او اميري از سرهنگان مأمون عباسي، اديبي بخشنده، پهلواني شاعر، شيعه گرايي نامدار، مرد ميدان جنگ ها و موسيقي دان بود» [3] .