بهترين درسها همان است كه انسان از آنها در زندگاني خويش بهره برمي دارد. ائمه هدي عليهم السلام آموزشهاي زندگي بخش فراواني ارائه داده اند كه اگر ما به فهم آنها نايل شويم نيكبخت ترين مردم در دنيا و نزديك ترين آنها به خشنودي خداوند در آخرت خواهيم بود. در آنچه كه ذيلا نقل مي شود به تأمل درباره ي پاره اي از سخنان امام در اين عرصه ي مهم خواهيم پرداخت:

«تا آنجا كه تحمل داري، درخواست و سؤال مكن، زيرا براي هر روزي، رزق جديد است و بدان كه پافشاري و اصرار در سؤال و كمك خواستن هيبت انسان را از بين مي برد و باعث رنج و سختي مي گردد.

صبر پيشه كن تا خداوند دري بروي تو باز كند كه گذشتن از آن براي تو سهل و آسان باشد.

چه نزديك است خداوند كارساز به انسان درمانده، و امنيت و آسايش به شخص فراري ترسان، پس شايد غيرتها نوعي از تأديب الهي باشد. و بهره ها و نصيب ها مراتبي است، پس بر چيدن ميوه اي كه نرسيده است عجله مكن، چرا كه در وقت مناسب آنرا بدست خواهي آورد. و بدان، تدبير كننده كارت به وقتي كه كارت را اصلاح كند آگاه تر است، به اختيار او در همه امور خود كه به نفع توست اطمينان كن، و در برآوردن حاجات خود قبل از رسيدن وقت آن، عجله منما كه قلب و سينه ات، تنگ مي شود، و يأس بر تو چيره مي شود. و بدان كه از براي بخشش، اندازه و مقداري است كه اگر از آن فزوني يابد، اسراف خواهد بود و از براي مدارا و احتياط اندازه اي كه هرگاه از آن بيشتر شود، جبن و ترس است و از براي اقتصاد و ميانه روي مقدار است كه زيادتر از آن بخل



[ صفحه 72]



است و شجاعت را مقداري است كه افزون آن تهور و بي باكي است و از تيزهوش آرام بر حذر باش». [1] .

«بهترين برادران تو كسي است كه گناهت را فراموش كرد و نيكي تو را به خويش ياد آورد.

سست حيله ترين دشمنان كسي است كه دشمني خويش را آشكار ساخت.»

«زيبائي چهره، جمال برون است و زيبايي عقل جمال درون است»

«سزاوارترين مردم به محبت كردن، كسي است كه از او اميد محبت كردن دارند.»

«پليديها در خانه اي قرار داده شدند و دروغ كليد آن خانه است.»

«ناداني دشمن است، و حلم حكومت، و راحتي دلها را نشناخت آن كه حلم، پاره اي اندوه صبر و دشمني را به وي جرعه جرعه نچشاند.»

«هر كه بر پشت باطل سوار شد، در سراي پشيماني فرود آمد.»

«تقديرهاي غالب با كشمكش دفع نگردند، و ارزاق نوشته شده را به آز نتوانند به دست آرند، و با امساك نتوان آنها را دفع گرداند.»

«عطاياي (شخص) كريم تو را پيش او خوب جلوه مي دهد و بدو نزديكت مي سازد، و عطاياي (شخص) فرو مايه تو را از او دور مي كند و به نزدش منفورت مي سازد».

«هر كه پارسايي خوي او باشد و كرم سرشت او و بردباري عادت او دوستانش زياد گردد و تمجيد بر او فراوان، و با ستايشهاي نيكويي كه از او مي كنند بر دشمنانش پيروز مي شود.»

در تشويق به روزه گرفتن و نماز شب خواندن فرمود:



[ صفحه 73]



«شب زنده داري گواراتر از خواب است و گرسنگي در خوبي خوراك فزاينده تر.» [2] .

«مؤمن براي مؤمن بركت است و بر كافر حجت.»

«دل احمق در دهان اوست و دهان حكيم در دل او.»

«توجه به رزقي كه برايت تضمين شده، تو را از كار واجبت باز ندارد.»

«هيچ عزيزي از حق جدا نشد جز آنكه خوار شد، و خواري حق را نگرفت مگر آنكه سرفراز شد.»

«دوست نادان، مايه ي رنج است.»

«دو خصلت است كه والاتر از آنها چيزي نيست: ايمان به خداوند و سود رساندن به برادران.»

«گستاخي فرزند بر پدر، در كوچكي، منجر به عاق شدن در بزرگي اش شود.»

«اظهار شادماني در برابر شخص غمزده، بي ادبي است.»

«بهتر از زندگي چيزي است كه اگر از دستش بدهي، زندگي را منفور داري و بدتر از مرگ چيزي است كه چون بر تو فرود آيد مرگ را محبوب شماري.»

«رياضت دادن نادان و ترك دادن معتاد از چيزي كه بدان عادت كرده، خود معجزه است.»

«تواضع نعمتي است كه بر آن حسد نبرند.»

«آدمي را طوري گرامي ندار كه بر او سخت بگذرد.»

«هر كه برادرش را نهاني اندرز داد او را آراسته و آن كه در برابر ديگرانش پند گفت، زشتش ساخته».

«هيچ بلايي نيست مگر اينكه براي خدا در پيرامون آن نعمتي است.»



[ صفحه 74]



«چه زشت است براي مؤمن گرايشي كه او را خوار مي كند.» [3] .

آن حضرت فرمود:

«پارساترين مردم كسي است كه به هنگام برخورد با امور شبهه ناك بازايستد، عابدترين مردم كسي است كه فرايض را بر پاي دارد، زاهدترين مردم كسي است كه از حرام دست شويد، سخت كوش ترين مردم كسي است كه گناهان را ترك گويد.»

«شما در عمرهاي كاسته شده و روزهاي شمرده شده (اندك) هستيد، و مرگ ناگهان سر مي رسد. هر كه تخم نيكي بكارد خوشي بدرود، و آن كه تخم بدي بكارد پشيماني بدرود. هر زارعي را همان چيزي است كه مي كارد، كند كار را بهره از دست نرود، و آزمند آنچه را كه برايش مقدر نيست به دست نياورد. هر كه به خيري رسد خدايش داده و هر كه از شري در امان نگاه داشته شود، خدايش نگاه داشته.»

در نامه مباركش به ابن بابويه فقيه مشهور، فرموده است: «اما بعد، تو را اي پير و معتمد و فقيهم، ابوالحسن علي بن حسين قمي، كه خدايت براي كسب خشنوديهايش تو را موفق بدارد و به رحمت خويش از صلب تو فرزنداني صالح فرمايد، سفارش مي كنم به تقواي خدا و بر پاي داشتن نماز و پرداخت زكات كه نماز از مانعان زكات پذيرفته نشود.

و تو را سفارش مي كنم به آمرزش گناه، و فرو خوردن خشم، و صله رحم و همدلي با برادران، و كوشش در (جهت رفع) نيازهاي ايشان در سختي و آساني، و بردباري در برابر نادانان، و نفقه در دين، و تربيت در



[ صفحه 75]



كارها و رعايت قرآن، و خوشخويي، و امر به معروف و نهي از منكر كه خداوند عزوجل فرمود:

(لا خير في كثير من نجواهم الا من أمر بصدقة أو معروف أو اصلاح بين الناس و من يفعل ذلك ابتغاء موضات الله فسوف نؤتيه أجرا عظيما) [4] .

«در بسياري از رازگويي اينان هيچ چيزي نهفته نيست مگر آنكه به صدقه امر كند يا نيكي يا اصلاح ميان مردم، و آن كسي كه از پي خشنودي خدا اين كار را بكند بزودي پاداشي بزرگ عطايش فرماييم.»

و دوري از تمام زشتيها. و بر تو باد گزاردن نماز شب (سه بار اين دستور را تكرار فرموده) و هر كه نماز شب را كوچك انگارد از ما نيست.

پس به وصيت من عمل كن و شيعيانم را بگو تا بدان وادار شوند. و بر تو باد انتظار فرج كه پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: «برترين اعمال امت من، انتظار فرج است»، شيعيان ما همواره در اندوه خواهند بود تا آنكه فرزندم ظهور كند همان كه پيامبر صلي الله عليه و آله بدو مژده داد كه زمين را از عدل و داد پر مي كند پس از آنكه از ستم و بيداد پر شده باشد.

پس اي پيرو و شيعه ي من شكيبا باش و همه ي شيعيانم را به شكيبايي فرمان ده كه: (ان الأرض لله يورثها من يشاء من عباده و العاقبة للمتقين) [5] .

«زمين از آن خداست، آن را به هر كه از بندگانش خواهد به ميراث دهد، و فرجام از آن پرهيزكاران است.»



[ صفحه 76]



و درود بر تو و بر تمام شيعيانم و رحمت و بركات خدا بر ايشان باد. خدا ما را بس است چه خوب وكيل و چه خوب سرپرست و چه خوب ياوري است.» [6] .