امام هادي و امام حسن عسكري عليهما السلام و حج


اشاره به حج در بيان اعتقادات

حضرت عبدالعظيم بن عبدالله الحسني از جمله محدثين والامقام و شخصي است كه با چند واسطه نسب شريفش به امام حسن مجتبي عليه السلام مي رسد. وي در زمان امامت حضرت هادي عليه السلام جزء محدثين و مقربين آن حضرت و داراي وكالت و نيابت مخصوص از جانب آن امام بود. روزي خدمت امام هادي رسيده و در خواست نمود كه اعتقادات خويش را به حضور حضرت عرضه كند كه در صورت شبهه يا ايراد، امام آن را اصلاح كرده و با تاءييد امام هادي عليه السلام در اين راه ثابت قدم باشد. امام از او خواست كه عقائدش را بيان كند. وي پس از بيان مباني توحيد و ساير اعتقادات اسلام ناب و حقيقي كه از زبان ائمه هدي عليه السلام بيان شده است ، عقيده خويش را در مورد امامت امامان پيش از حضرت علي النقي بيان كرده و سپس در انتها عرض كرد: اي پسر رسول الله صلي الله عليه و آله ، من عقيده دارم كه فرائض و واجبات الهي بعد از ولايت شما خاندان ، نماز، زكات ، روزه ، حج ، جهاد، امر به معروف و نهي از منكر است .

امام ضمن تاييد عقيده او فرمودند: اي ابوالقاسم (كنيه حضرت عبدالعظيم ) به خدا اين اعتقادات ، همان دين مرضي حقتعالي است كه براي بندگانش خواسته است . پس در اين دين ثابت قدم باش (1).

حج از ناصبي باطل است

علي بن مهزيار مي گويد: از امام هادي عليه السلام پرسيدم : مردي از جانب شخصي ناصبي حج بجا آورده است . آيا حج ناصبي و نيابت اين شخص صحيح است ؟ امام پاسخ داد: اساسا حج مستلزم اعتقاد صحيح است بنابراين از شخص ناصبي كه عقائدي فاسد دارد، قبول نيست . و به همين جهت نيابت از ناصبي نيز درست نبوده و نبايستي چنين نيابتي را پذيرفت(2).

رسول الله صلي الله عليه و آله فرمود: وقتي خداوند، در عالم ازل امت اسلام را ندا كرده و فرمود: اي امت محمد صلي الله عليه و آله ، در عالم معنا جميع امت اسلام از صدر تا ازل لبيك گفته و مانند الفاظ تلبيه عرضه داشتند: لبيك اي خداي ما، لبيك براي توست كه شريكي نداري و همانا حمد و نعمت مخصوص ذات اقدس توست

از چنين بيان و بياناتي شبيه به اين استفاده مي شود كه مقصود از حج صرفا بجا آوردن اعمال و مناسك نيست به همين مناسبت از شخص فاسدالعقيده مورد قبول نخواهد شد.

فلسفه لبيك گفتن

در مورد علت و فلسفه شعائر و مناسك حج روايت متعددي از معصومين عليهم السلام رسيده است . يكي از شعائر حج ، تلبيه و گفتن لبيك هنگام احرام و در ادامه آن مي باشد.

در فلسفه تلبيه ، سخنان گهرباري از ائمه هدي عليهم السلام نقل شده كه از جمله آن روايتي است كه امام حسن عسكري از اجداد طاهرينش به نقل از رسول الله صلي الله عليه و آله ، بيان كرده و مي فرمايد: رسول الله صلي الله عليه و آله فرمود: وقتي خداوند، در عالم ازل امت اسلام را ندا كرده و فرمود: اي امت محمد صلي الله عليه و آله ، در عالم معنا جميع امت اسلام از صدر تا ازل لبيك گفته و مانند الفاظ تلبيه عرضه داشتند: لبيك اي خداي ما، لبيك براي توست كه شريكي نداري و همانا حمد و نعمت مخصوص ذات اقدس توست .

به همين سبب حقتعالي اين نحوه پاسخ را شعار حج مسلمين قرار داده و تلبيه را واجب فرمود(3).

كرامتي از آن امام در حج

ابو يوسف ، شاعري معاصر با دوران امام بود. وي مي گويد: سالي به حج مشرف شدم . آن سال به جهت تنگدستي فراواني كه برايم پيش آمد، ناراحت بودم . زيرا خداوند فرزندي را به من روزي كرده بود و از بابت معيشت خود و خانواده سخت متفكر بودم .

روزي در حين طواف شخصي به نام ابو حمزه پيش آمده و كيسه اي پول در اختيارم قرار داد. پرسيدم اين پول از كجاست ؟ او گفت : اين را مولايم امام ابو محمد، حسن العسكري براي تو فرستاده است تا خرج فرزندت كني و از خداوند نيز طلب بركت ، براي تو نموده است .

امام پاسخ داد: اساسا حج مستلزم اعتقاد صحيح است بنابراين از شخص ناصبي كه عقائدي فاسد دارد، قبول نيست . و به همين جهت نيابت از ناصبي نيز درست نبوده و نبايستي چنين نيابتي را پذيرفت.

ابو يوسف از اين لطف و عنايت امام عسكري سخت مسرور شده و از اين جهت كه وقوع اين قضيه مبارك در مراسم حج اتفاق افتاده ، شادمان شده و پس از پايان مناسك ، شاد و خرم به وطن خويش بازگشت و هميشه مرهون عنايت آن حضرت بود(4).

حج بذلي(5)

محمد بن مطهر مي گويد: نامه اي به حضرت عسكري عليه السلام نوشته و توضيح دادم : به شش نفر مبلغ صد و پنجاه دينار داده ام كه با آن براي خودشان حج بجا آورند. ولي عده اي از ايشان بازگشته و گفتند دينارها را انفاق نموده اند و جمعي نيز باقي مبلغ را برگرداندند. حال آيا بايد پولها را پس بگيرم ؟

حضرت در پاسخ نوشت : نسبت به كساني كه نزد تو نيامده و راجع به نحوه صرف كردن پول چيزي نگفته اند، پي گير نشو، چون تو اجر خويش را برده اي . در واقع امام به اين شخص مي خواست بفهماند كه اعمال تابع قصدها بوده و چون نظر تو انفاق خيري بوده ، ثواب آن به تو تعلق گرفته است . بنابراين لزومي به كنكاش در اين خصوص نيست (6).

***

1- امالي صدوق /204.

2- كافي 4/309/ ح 2.

3- تفسير الامام العسكري : 32-33، بشاره المصطفي 14/213 نقل از الحج في السنه /134.

4- حليه الابرار 2/493 نقل از كشف الغمه علي بن عيسي الاربلي .

5- حج بذلي ، نوعي حج است كه شخص بجا آورده مناسك از طريق بخشش هزينه سفر از جانب فرد ديگري مستطيع مي شود.

6- همان /422/ ح 2868.