در عرف آن زمان كه به ناچار در جنگ اسير مي گرفتند و اسيران را به صورت كنيز و غلام در خدمت نيروهاي پيروز مي گذاشتند: غلامان و كنيزان به عنوان خدمت گزاران نيروهاي فاتح بودند و البته بهرة جنسي از كنيزان را نيز روا مي شمردند.
اسلام بهترين برنامه را در مورد رهايي اسيران به اجرا در آورد. آزادي بي چون وچراي آنان باعث تقويت كفر و قرار گرفتن دوبارة آنان در صف گمراهي مي شد؛ اسارت دائمي نيز به مصلحت آنان نبود.
اسلام گفت: مدتي به عنوان اسير در خانه هاي مسلمانان باشند تا از نزديك آداب و اخلاق اسلامي را بياموزند و پذيراي حق و هدايت گردند و سپس آزاد شوند. اسلام براي اين دورة انتقالي يك سري مقررات را وضع كرد كه با توجه به آن مرد مي تواند همانند همسر خويش با كنيز رابطه برقرار كند.
در عرف آن زمان، مردان افزون بر بهره بردن از همسران قانوني، از كنيزان بهره مي بردند. در زندگي امامان نيز اين امر وجود دارد و اشكالي ندارد.
برخي از امامان(ع) به علت وجود خفقان و شرايط سخت حتي يك همسر دائم اختيار نكردند و به بهرة مشروع از كنيزان اكتفا نمودند، مانند امام هادي و عسكري(ع).
برخي ديگر غلامان و كنيزان متعدد مي خريدند، چند ماهي در خانه نگه مي داشتند و آنان را به آداب اسلامي خوب تربيت مي كردند و بعد در راه خدا آزاد مي كردند. اين حركت نه با هدف كامجويي از كنيزان، بلكه با هدف مقدس الهي و به عنوان يك روش تربيتي، انجام مي شد. امامان غلامان و كنيزان را مي خريدند تا بعد از يك دورة آموزشي آنان را از قيد اسارت آزاد سازند.
در زندگاني امام چهارم(ع) اين موضوع به روشني ديده مي شود. امام در هر شب از ماه رمضان يك يا چند برده آزاد مي كرد، و در آخر ماه رمضان به تعداد كل شب هاي ماه رمضان آزاد مي كرد و مي گفت: «دوست دارم خداوند ببيند كه من در دنيا بردگان خود را آزاد مي كنم تا بلكه مرا در روز رستاخيز از آتش دوزخ آزاد سازد».
امام سجاد(ع) هيچ كنيز يا غلامي را بيش از يك سال نگه نمي داشت. همه را در شب عيد فطر آزاد مي كرد. حضرت با هر مناسبتي برده اي را آزاد مي كرد. اين يكي از كارهاي مستمر حضرت بود كه كنيزان و غلامان را بخرد و مدّتي به تعليم و تربيت آنان بپردازد و سپس در راه خدا آزاد كند. مورخان نوشته اند: در مدينه گروه عظيمي از بندگان و كنيزان آزاد شده بودند كه توسط امام سجاد (ع) رهايي يافته بودند.
اهداف و برنامه هاي ديگري نيز مي تواند دراين مسئله وجود داشته باشد كه نياز به تحقيقات گسترده تر دارد.