در كتب روائي شيعه روايات بسيار زيادي وجود دارد كه دلالت دارند امام حسن عسكري (عليه السلام) داراي فرزند بوده اند و تعداد اين روايات به قدري است كه به حد تواتر رسيده است. براي مطالعه و آگاهي كامل از اين روايات مي توانيد به كتب روايي نظير كافي (كتاب الحجه ، باب الاشارة و النص الي صاحب الدار(عليه السلام) و باب في تسمية من رءاه و هم چنين ابواب التاريخ ، باب مولد الصاحب (عليه السلام) ) و بحارالانوار (كتاب الغيبة) مراجعه فرمائيد.

براي نمونه به يكي از روايات كافي كه از نظر سند كاملا معتبر است و محتواي آن نيز بسيار واضح و روشن است، اشاره مي كنيم: محمد بن يحيي از احمد بن اسحاق و او از ابي هاشم جعفري نقل كرده است كه گفت من به امام حسن عسكري (عليه السلام) عرض كردم: جلالت شما مانع سؤال من مي شود پس اجازه بفرماييد از شما سؤال بپرسم. حضرت فرمود: بپرس. عرض كردم: آقاي من آيا شما فرزندي داريد؟ فرمود: بلي ... [1].

در سند اين حديث 3 نفر قرار گرفته اند. اكنون تك تك آنان را از نظر علم رجال مورد بررسي قرار مي دهيم.

1- محمد بن يحيي العطار.

او كسي است كه نجاشي (از بزرگان علم رجال) و هم چنين علامه حلي در مورد او گفته اند: او شيخ اصحاب ما در زمان خودش بوده و مورد وثوق و اطمينان است.[2]

2- أحمد بن إسحاق بن عبد الله بن سعد الأشعري .

او دومين كسي است كه در سند حديث قرار دارد و كشي (از بزرگان علم رجال ) و شيخ طوسي و علامه حلي او را از نظر وثاقت تاييد كرده اند[3] و شيخ طوسي در مورد او گفته است: جايگاه بزرگي دارد و از اصحاب خاص امام حسن عسكري (عليه السلام) است و حضرت صاحب الزمان (عليه السلام) را ديده و او شيخ قميين است.[4]

3- داود بن القاسم الجعفري.

مرحوم نجاشي ، شيخ طوسي و علامه حلي علاوه بر توثيق در مورد او گفته اند نزد ائمه (عليه السلام) جليل القدر بوده و از جايگاه والايي برخوردار است.[5]

همان طور كه ملاحظه فرموديد افرادي كه در سند حديث قرار دارند از نظر علم رجال كاملا موثق هستند و حديث را بدون واسطه هر يك از ديگري اخذ كرده اند. اصطلاحاً به جنين حديثي مسند و صحيح گفته مي شود كه هيچ خدشه اي به سند حديث نمي توان وارد كرد و چون مفهوم آن هم واضح است فقها و بزرگان اين چنين حديثي را معتبر دانسته و در مواردي كه دلالت بر حكمي داشته باشد بر طبق محتواي آن فتوا مي دهند.

علاوه بر روايت مذكور مرحوم كليني (ره) (كه او هم عصر با نواب اربعه در غيبت صغري است و علماي شيعه نه تنها در وثاقت او بلكه بر جلالت قدر و عظمت شان او هيچ شك و اختلافي ندارند) در مورد ولادت حضرت صاحب الامر (عج) در ابتداي باب مولد الصاحب (عليه السلام) كتاب شريف كافي فرموده است: حضرت ولي عصر (عج) در نيمه شعبان سال 255 ديده به جهان گشود.[6]

اگر هيچ روايتي دال بر تولد امام زمان (عليه السلام) نداشتيم همين گواهي مرحوم كليني براي ما حجت بود؛ چون او در زمان حضرت مي زيسته و گواهي چه كسي معتبرتر از او براي ما مي تواند باشد؟

علاوه بر كتب روايي شيعي برخي كتب تاريخي مشهور كه نويسندگان اغلب آنها از اهل سنت هستند نيز اين مطلب را نقل كرده اند. به عنوان مثال به چند نمونه اشاره مي كنيم :

1- ذهبي در تاريخ خود چنين نوشته است: و اما فرزندش (فرزند امام حسن عسكري) محمد بن الحسن كسي است كه رافضي ها (شيعيان) او را قائم خلف حجت مي خوانند ، در سال 258 يا طبق قولي ديگر در سال 256 متولد شد و دو سال بعد از پدرش زندگي كرد سپس ناپديد شد... .[7]

البته او اين روايت را بدون اين كه در سندش مناقشه اي داشته باشد قبول نكرده و مورد تمسخر قرار داده است اما اين موضع گيري از شخصي همانند او كه غرق در تعصب است بعيد به نظر نمي رسد.

2- ابن اثير در الكامل خود در توصيف امام حسن عسكري نوشته است: او پدر محمد است كه (شيعيان) معتقد هستند در سرداب سامرا غيبت كرد و منتظر ظهور او هستند.[8]

اما پاسخ قسمت دوم سؤال شما را از روايت احمد بن ابراهيم نقل مي كنيم . در اين روايت آمده است: در سال 262 (2 سال بعد از شهادت امام حسن عسكري(عليه السلام) ) وارد بر حكيمه خاتون (دختر امام جواد و خواهر امام هادي (عليه السلام)) شدم ...عرض كردم شيعيان به سوي چه كسي استغاثه كنند؟ فرمود: به سوي جده يعني مادر امام حسن عسكري (عليه السلام)، گفتم : به كسي كه به زني وصيت كرده است اقتدا كنم؟ فرمود: بلي همانند حسين بن علي (عليه السلام). حسين بن علي (عليه السلام) در ظاهر به خواهرش زينب دختر علي (عليه السلام) وصيت كرد و آن علمي كه از علي بن حسين (عليه السلام) صادر مي شد به جهت مخفي ماندن علي بن حسين (عليه السلام) به زينب (س) نسبت داده مي شد.[9]

چند نكته از اين روايت در جواب سؤال مورد بحث قابل توجه است:

1- امام حسن عسكري (عليه السلام) شيعيان را به مادرشان ارجاع دادند.

2- دليل مخفي ماندن امر امام زمان (عج) مسائل امنيتي و حفاظتي براي حفظ خانواده امام از اذيت و آزار عباسيان يا جان امام زمان (عليه السلام) بوده است.

3- وصيت اموال امام (عليه السلام) به مادرشان در اين روايت مطرح نيست بلكه گفته شده كه امام (عليه السلام)به صورت كلي مادر خود را وصي خود قرار دادند.

[1] كليني، كافي (كتاب الحجه ، باب الاشاره و النص الي صاحب الدار(عليه السلام) ، حديث 2، ج 1، ص 328، چاپ چهارم، ناشر دار الكتب الإسلامية، تهران، سال 1407 ق. مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي مُحَمَّدٍ (عليه السلام) جَلَالَتُكَ تَمْنَعُنِي مِنْ مَسْأَلَتِكَ فَتَأْذَنُ لِي أَنْ أَسْأَلَكَ فَقَالَ سَلْ قُلْتُ يَا سَيِّدِي هَلْ لَكَ وَلَدٌ فَقَالَ نَعَمْ ... .
[2] رجال نجاشي، ص 353؛ خلاصه حلي، ص 157.
[3] رجال كشي، ص 558؛ رجال طوسي ، ص 397.
[4] فهرست طوسي، ص 63.
[5] رجال نجاشي،ص 156؛ فهرست طوسي، ص 182؛ رجال طوسي ص 375؛ خلاصه حلي ص 68.
[6] كافي ، ج 1، ص 514.
[7] الذهبي، شمس الدين محمد بن احمد، تاريخ الاسلام ، ج 19 ، ص 113 ، چاپ دوم، ناشر، دار الكتب العربي، بيروت، سال 1413ق.
[8]عز الدين علي ابن اثير، كامل تاريخ بزرگ اسلام و ايران (ترجمه الكامل)، ترجمه عباس خليلي و ابوالقاسم حالت، ج 18،ص 129، ناشر، موسسه مطبوعاتي علمي، تهران، سال 1371ش.
[9] علامه مجلسي، بحار الانوار، ج 46، ص 19 و ج 51، ص 363، مؤسسة الوفاء بيروت، لبنان، 1404 ق؛ شيخ صدوق، كمال الدين ، ج 2 ،ص 501 و 507؛ شيخ طوسي، الغيبة ، ص 229.